“Να είσαι ο εαυτός σου, όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι” έγραφε ο καυστικός και φλεγματικός Ιρλανδός Όσκαρ Ουάιλντ επιχειρώντας να καυτηριάσει όλα όσα του συνέβαιναν. Είχε αποδεχτεί ανοιχτά την “αδυναμία” του και λειτουργούσε χωρίς να απαρνείται την ομοφυλοφιλία του, την οποία όμως και δεν αποκάλυπτε, δημόσια φοβούμενος την ίδια του τη ζωή και το μίσος των ανθρώπων. Σε αυτό το δραματικό μονοπάτι της άνισης μάχης με τα στερεότυπα της κοινωνίας πάλεψαν και άλλοι δημιουργοί όπως ο Άντυ Γουόρχολ, ο Φράνσις Μπέικον, ο Φρέντι Μέρκιουρι, ο δικός μας αλλά και οικουμενικός Κωνσταντίνος Καβάφης, ο μελαγχολικός Ναπολέων Λαπαθιώτης και τόσοι άλλοι. Όλοι αυτοί με σθένος και θάρρος εγγράφονται σε ένα μακρύ κατάλογο υπεράσπισης της προσωπικής τους ταυτότητας εκφράζοντας την εσωτερική ανάγκη να ακούσουν την καρδιά και την επιθυμία της ιδιαίτερης φύσης τους παραμερίζοντας έτσι την λογική της υποταγής σε κανόνες και σε πρέπει που καθορίζονταν και καθορίζονται ακόμα, ευτυχώς σε μικρότερο βαθμό, από μια εχθρική και άκρως μοχθηρή κοινωνία.
Ένας αδύναμος κρίκος μιας κοινωνίας σε κρίση
Το παράδειγμα του Όσκαρ Ουάιλντ είναι μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση που χρήζει μελέτης και ανάλυσης αλλά και στοχασμού, γιατί αυτός ο άνθρωπος εξυψώθηκε και ύστερα καταβαραθρώθηκε τόσο άδικα και τόσο αβίαστα. Ο χρόνος βέβαια αποκατέστησε το μέγεθος του ανδρός και η υστεροφημία του είναι η απόδειξη της εισόδου του στην πύλη της αιωνιότητας. Ο ίδιος πέρασε δια πυρός και σιδήρου, λοιδορήθηκε, εξευτελίστηκε, διασύρθηκε, διαπομπεύθηκε και θα μπορούσε κάποιος να παραθέσει μια σειρά ρημάτων για να περιγράψει το όνειδος και την απεχθή συμπεριφορά μιας κοινωνίας που αδυνατούσε να δει στα μάτια του ιδιοφυούς αυτού ανθρώπου την ομορφιά της ψυχής του και το μεγαλείο της δημιουργίας του. Ο Ιρλανδός πρίγκιπας με την κομψή εμφάνιση, την ευγενή και αξιοπρεπή συμπεριφορά απέναντι στους επικριτές του, την αγάπη του για τη μη βία αλλά και την αδιαμφισβήτητα θηλυπρεπή όσο και ευγενική φυσιογνωμία του, αποτελούσε για την κοινωνία της εποχής το απόλυτο εξιλαστήριο θύμα. Είχε καταστεί ο ιδανικός σάκος του μποξ για να ξεβράζεται και να ξεχύνεται πάνω του ο οχετός της απαξίωσης ανθρώπων που ήταν στην πραγματικότητα μισάνθρωποι και καθόλου ανεκτικοί στο διαφορετικό. Δεν μπορείς να αγαπήσεις τους άλλους αν δεν αγαπήσεις πρώτα τον ίδιο σου τον εαυτό. Αν ζούσε ο Χριστός θα ήταν οι ίδιοι που θα φώναζαν ανοιχτά για την καταδίκη του σε θάνατο επειδή ήταν αυτός που ήταν και όχι αυτός που εκείνοι θα ήθελαν να είναι. Έτσι και στην περίπτωση του Ουάιλντ, οι δυνάστες του τον μίσησαν, τον εξόντωσαν και τον εξολόθρευσαν για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους και την εξουσία τους πάνω σε μία φύση ασθενική, αδύναμη και ανυπεράσπιστη.
Ο Richard Ellmann, μελετητής και βιογράφος του Όσκαρ Ουάιλντ στο βιβλίο του αναφέρει σχετικά: “Δεν είναι ένας από τους συγγραφείς που χάνουν την αξία τους με την πάροδο των αιώνων. Ο Ουάιλντ είναι ένας από μας. Το πνεύμα του είναι παράγοντας ανανέωσης, ταιριαστό τόσο με την εποχή μας όσο και με εκατό χρόνια πριν. Τα ερωτήματα που θέτει η τέχνη του αλλά και η ζωή του προσδίδουν στην τέχνη του μια σοβαρότητα, μια σοβαρότητα την οποία πάντα αποκήρυσσε”. Ήταν αδύνατο στον κόσμο να δεχτεί το γεγονός πως ήταν προκλητικός σε κάθε έκφανση της ζωής του και επιχειρούσε να την απολαύσει χωρίς όμως να ενοχλεί κανέναν, χωρίς να προσβάλλει κανέναν, μεθούσε τη ζωή και αυτό τον σταύρωσε. Στην εποχή του η ομοφυλοφιλία, ειδικά στην Αγγλία, αντιμετωπίζονταν ως μίασμα και ως στίγμα, μην λησμονούμε και την περίπτωση του Άλαν Τούρινγκ που αποκωδικοποίησε την επικοινωνία των ναζί και έσωσε τόσους και τόσους ανθρώπους αλλά και αυτός οδηγήθηκε σχεδόν 50 χρόνια μετά στην “πυρά”, εξοβελίστηκε, παραμερίστηκε παραδειγματικά και κατηγορήθηκε όπως και ο Ουάιλντ.
Ένας φιλοσοφημένος ευαίσθητος παραμυθάς
Ο Ουάιλντ σε όλη τη διάρκεια της πολύπαθης ζωής του προσπάθησε να διατηρήσει το δικαίωμά του να είναι διαφορετικός, να σκέφτεται ελεύθερα και να πράττει ανεξάρτητα από τις κοινωνικές επιταγές. Κάτι βέβαια που του κόστισε και που τελικά το πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή. Στον Eυτυχισμένο πρίγκιπα θα φωλιάσει όλον εκείνον τον συναισθηματικό κόσμο τον γεμάτο λουλούδια και άνθη που έκρυβε βαθιά μέσα του και που ουσιαστικά του υπέκλεψαν τόσο φανερά και τόσο απροκάλυπτα, βρισκόμενος ο ίδιος μόνος αγκαλιά με τα όνειρά του και την ανάγκη του να ταξιδέψει σε μια διαφορετική συμπαντική διάσταση όπου επικρατεί αρμονία, ηρεμία και αγαλλίαση. Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας, το περίφημο παραμύθι του, το οποίο έγραψε για “τα παιδιά και για όσους έχουν διατηρήσει τα παιδικά χαρίσματα της απορίας και της χαράς” όπως ο ίδιος διατεινόταν, είναι από μόνο του ένα ισχυρό οχυρό ρομαντισμού ενάντια στη βαρβαρότητα και ένας κόσμος άμυνας που χτίζει απέναντι στην ασχήμια του κόσμου μέσα στον οποίο ζει.
“Το κοινό δείχνει πολύ μεγάλη ανεκτικότητα. Συγχωρεί τα πάντα εκτός απ’ την ιδιοφυΐα”
Με όπλο την αστείρευτη φαντασία του και την τρυφερότητα που εκπέμπει η ψυχή του, ξεκουράζει την μοναχικότητά του και εξωτερικεύει τον πόνο και την αδικία που νιώθει μέσα του. Με τον απαράμιλλο και χαρακτηριστικό τρόπο φιλοσοφεί και διαλογίζεται, εντρυφά στα πιο απόκρυφα σημεία της πληγωμένης του ιδιοσυγκρασίας για να τα ανακουφίσει με τα γραπτά του και πλάθει μια δική του πραγματικότητα με πρωταγωνιστή το άγαλμα του ευτυχισμένου πρίγκιπα. Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας είναι ο καθρέφτης/πρόσωπο και πρωταγωνιστής μιας ζωής που στέκεται αγέρωχη, ολοζώντανη και απαστράπτουσα απέναντι σε μικροπρέπειες και μικροψυχίες, αντιστέκεται και ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία, με καλοσύνη, με αγάπη και φροντίδα. Είναι η προσφορά του πρίγκιπα στον άνθρωπο μέσα από το χέρι βοηθείας του χελιδονιού, είναι η επιτομή της υπηρεσίας στον άνθρωπο που υποφέρει από την δυστυχία, είναι ο αγώνας του πρίγκιπα για την ευτυχία που στέκει πάνω του ως κόσμημα και αυτός την παρέχει στον άνθρωπο χωρίς δεύτερη σκέψη. Αυτό είναι το δώρο του στον άνθρωπο, τον οποίο παρατηρεί αβοήθητο και σπεύδει να τον συνδράμει χαρίζοντάς του στιγμές ευζωίας και συμπόνιας. Ο Αντρέ Ζιντ που είχε την τύχη να τον γνωρίσει και να τον ακούσει να διηγείται ιστορίες έχει γράψει στο πόνημά του, το οποίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη: “Απ’ τη σοφία του, ή ίσως απ’ την τρέλα του, δεν έδινε ποτέ παρά ό,τι πίστευε πώς θα μπορούσε να γευθεί ο ακροατής του ͘ πρόσφερε στον καθένα, κατά την όρεξή του, το φαγητό που νόμιζε πώς ταίριαζε σ’ αυτόν ͘ εκείνοι πού δεν περίμεναν τίποτε δεν έπαιρναν και τίποτε, ή μάλλον λίγο ελαφρότατον αφρό”.
Φράνσις Μπέικον: Η προσωπογραφία ενός αινιγματικού άντρα
Διάγοντας παράλληλους βίους με τον αισθητιστή Όσκαρ Ουάιλντ σε διαφορετικές εποχές και συγκυρίες, ο Φράνσις Μπέικον ήταν η περίπτωση εκείνη του επίσης ευγενή και αριστοκράτη. Με έδρα και εκείνος το φιλόξενο Παρίσι κατάφερε να διαπρέψει στην Πόλη του φωτός και να επαναλάβει με καλύτερους όρους το μικρό θαύμα που είχε επιτελέσει ο Όσκαρ Ουάιλντ πολλές δεκαετίες νωρίτερα. Δεν απεκδύθηκε ποτέ τον ρόλο του ομοφυλόφιλου. Από την εφηβεία του μέχρι και τον θάνατο του, στις 28 Απρίλη του 1992, είχε πάντα δίπλα του κάποια συντροφιά. Πάντα αναζητούσε μέσω αυτών των αντρών τον προστατευτικό κλοιό και την ασπίδα που δεν χάρηκε και που δεν του χάρισε ποτέ ο βιολογικός του πατέρας. Στους πίνακες που έχει ζωγραφίσει με θέμα τον Πάπα Ιννοκέντιο – θέμα που βρήκε στον Βελάσκεθ – ουσιαστικά καταδίκαζε τον πατέρα του για την συμπεριφορά του, τις τακτικές απέναντί του και την φρίκη που έζησε στο σπίτι που μεγάλωσε. Ο Πάπας του είχε γίνει «έμμονη ιδέα», όπως δηλώνει και ο συγγραφέας. Δυστυχώς βέβαια, για να επανέλθω στους συντρόφους του, ο ένας του σύντροφος τον παράτησε, ο άλλος αυτοκτόνησε και έτσι δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει στον εαυτό του μία ομαλή συναισθηματική ζωή. Με τον τελευταίο ωστόσο, τον Τζον Έντουαρντς, κατάφερε στο τέλος της ζωής του να νιώσει την φροντίδα και τον έρωτα που τόσο είχε ανάγκη. Ήταν μία σχέση αρχαιοελληνική, κάτι μεταξύ Πάτροκλου και Αχιλλέα ή αλλιώς Ηφαιστίωνα και Αλέξανδρου.
Στα γλέντια και στα πάρτι που διοργάνωνε, μπορεί κανείς να μιλήσει για τον ευγενή και αριστοκράτη Φράνσις, που είχε πάντα τον τρόπο να γοητεύει και τα δύο φύλα, είχε πιστούς φίλους και πιστές φίλες, που του στάθηκαν αλλά και τους στάθηκε σε δύσκολες στιγμές. Τα τελευταία χρόνια η φήμη του είχε διαπεράσει τα σύνορα, ειδικά στην Γαλλία τον λάτρευαν ως θεό και μάλιστα να σημειώσω πως η αποδοχή του από τους άλλους καλλιτεχνικούς κύκλους ξεκινάει από το Παρίσι. Οι περισσότερες εκθέσεις του έγιναν από το 1960 και μετά στο Παρίσι, σημάδι πως η Γαλλία αποτελούσε και για τον ίδιο καταφύγιο και προπύργιο αναγνώρισης. Ο ίδιος αποφάσιζε για τα έργα που θα ενταχθούν σε κάθε έκθεση και για τους ανθρώπους που θα επιμεληθούν τον κατάλογο της εκάστοτε έκθεσης. Το Παρίσι και η Γαλλία γενικότερα ήταν η Γη της Επαγγελίας του και δικτυώθηκε νωρίς με διάφορους δημιουργούς, ένας εκ των οποίων ήταν και ο γλύπτης Τζιακομέτι με τον οποίο ανέπτυξε φιλία χωρίς όμως να πορευτούν μαζί καλλιτεχνικά. Εκτιμούσε και σεβόταν το έργο του και εκθείαζε το ταλέντο του στο σκίτσο και στο σχέδιο, κάτι που εκείνος δεν κατείχε όπως έλεγε.
“Για να λάμψει απόλυτα το φως, πρέπει να υπάρχει σκοτάδι”
Ο Φράνσις Μπέικον, αυτός ο Όσκαρ Ουάιλντ της ζωγραφικής, γεννήθηκε το 1909 στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας, πήγε ενάντια στα ειωθότα της εποχής του και μαχόμενος για τις δικές του λαχτάρες δυσκολεύτηκε να ορθοποδήσει και να επιβάλλει την διαφορετική του φύση αλλά σε πείσμα των καιρών τα κατάφερε. Ήταν άνθρωπος ανήσυχος, άστατος χαρακτήρας, βίωσε δύσκολα παιδικά χρόνια μέσα σε μία ιρλανδική καθολική οικογένεια, η οποία ποτέ δεν τον κατάλαβε, ποτέ δεν μπόρεσε να αποδεχτεί την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του όταν, από μικρός ακόμα, έδειχνε τις τάσεις ομοφυλοφιλίας του στο σχολείο. Ο πατέρας του, άνθρωπος αυταρχικός, τον ατίμαζε συνεχώς, αδιαφορούσε για το άτομό του και στο τέλος τον έδιωξε από το σπίτι μη αντέχοντας την διαφορετικότητά του, αφού πρώτα φρόντισε να του προκαλέσει πληγές που θα τον συντρόφευαν σε όλη του την ζωή. Αυτό το μαστίγωμα της ψυχής του μικρού Φράνσις, του ατίθασου και τόσο πρωτοπόρου για τα ήθη της εποχής, διαφαίνεται έντονα σε πίνακες μεταγενέστερους όπου αναπαριστά την Σταύρωση, την δική του και της ψυχής του. Ο Φράνσις είχε, όπως όλοι οι δημιουργοί, τους δασκάλους του στη ζωή και την τέχνη του και η ζωή του θυμίζει κινηματογραφική ταινία ενώ έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε την παρακάτω δήλωσή του που συμπυκνώνει και την δική του μοναδική φιλοσοφία και θέαση των πραγμάτων: «Το να ταξιδεύεις , όταν είσαι νέος είναι μέρος της εκπαίδευσης. Στα γεράματα είναι μέρος της εμπειρίας». Ταξίδεψε στα πέρατα των χρωμάτων του και δημιούργησε έναν δικό του καμβά έτσι όπως ο ίδιος τον είχε φανταστεί, με έρωτα και όση περισσότερη τρυφερότητα μακριά από την κακία που εξουσίαζε τον κόσμο γύρω του.
“Έβαλα όλη μου τη μεγαλοφυΐα στη ζωή μου, και μονάχα το τάλαντό μου μες στα έργα μου”
-Όσκαρ Ουάιλντ
“Ερχόμαστε και φεύγουμε από τη ζωή με μια κραυγή”
-Φράνσις Μπέικον
