Η ιστορία, αδυσώπητη και αμείλικτη, είναι αυτή που διαμορφώνεται από τους ανθρώπους και αυτή που ορίζει την ίδια στιγμή τις τύχες των ανθρώπων. Ο συνταγματάρχης είναι ένα πρόσωπο της ιστορίας που γράφεται, ένας άνθρωπος πρωταγωνιστής των όσων συνέβησαν στο διάβα του 20ου αιώνα σε παγκόσμια κλίμακα. Ο συγγραφέας, με περισυλλογή και στοχαστική διάθεση, θέτει τον ίδιο τον συνταγματάρχη ενώπιον των πράξεών του, των αναμνήσεών του αλλά και των επερχόμενων εξελίξεων. Θέτει ουσιαστικά τον άνθρωπο ενώπιον των ίδιων του των αποφάσεων, ενώπιον της συνείδησής του καλώντας τον να αναλάβει και τις ευθύνες των. Ο συνταγματάρχης δεν είναι αμέτοχος, δεν είναι ένας απλός εκτελεστής εντολών, είναι μέρος του προβλήματος και αποτέλεσε όργανο της ιστορίας, την οποία υπηρέτησε.
[Δείτε περισσότερα για το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη]
Ένα αινιγματικό ταξίδι στον χρόνο
“Ο συνταγματάρχης έχει πολλές ζωές ͘ τις κρύβει καθημερινά σ’ ένα γραφείο με πολλά συρταράκια μέσα στο χάος των βιβλίων και του καπνού. Ναι. Ο συνταγματάρχης καπνίζει πάντα όταν γράφει. Ο καπνός τον συντροφεύει σταθερά στη διάρκεια του μακρού αυτού αυτοβιογραφικού ταξιδιού, που είναι ταυτόχρονα κι ένα είδος πνευματικής απομόνωσης”. Ο συνταγματάρχης ανατρέχει στο παρελθόν του και σκάβει στα πεπραγμένα του με ένα ενοχικό σύνδρομο να τον ακολουθεί στο βηματισμό του, ένα βηματισμό αινιγματικό και γεμάτο προβληματισμούς και μαθηματικούς συλλογισμούς από μέρους του. Τι έπραξε στο μακρινό Ανόι, τι ρωγμές επέφερε στο κοινωνικό σύνολο, τι αποτύπωμα άφησε άραγε στην ιστορία και πόσο υπόλογος είναι εις το όνομά της; Σε κάθε σημείο της αφήγησης διαφαίνεται η ανάγκη να απολογηθεί και ο Μαξιμιλιάνο, η φωνή της συνείδησής του είναι εκεί για να μας το θυμίσει.
Ο Φονσέκα πετυχαίνει με μεγάλη δεξιοτεχνία να καταγράψει τις σκέψεις και τις ανησυχίες ενός συνταγματάρχη σε απομόνωση, ενός ανθρώπου με μαθηματική κλίση που δια μέσου εξισώσεων ψάχνει τη λύση της ζωής του. Έναν άνθρωπο που στα 83 του χρόνια ετοιμάζεται για ένα εγχείρημα που κανείς δεν γνωρίζει και ούτε και μπορεί να υποπτευθεί. Αυτός ο άνθρωπος είναι αγκαλιά με τις αναμνήσεις της μητέρας του, του πατέρα του, της ίδιας της ιστορίας που έρχεται με βρόντο να του χτυπήσει την πόρτα και να του ζητήσει το λόγο. Και δίκαια διότι η ιστορία αφήνει πίσω της ίχνη σαν τον περιπατητή στην άμμο ή σαν τον επισκέπτη στο δάσος. Ο συγγραφέας καταφέρνει να παραδώσει στον αναγνώστη για κρίση τη φυσιογνωμία ενός ιδιόμορφου πρωταγωνιστή, ενός ανθρώπου σε σύγχυση που μακριά πια από τα φώτα της δημοσιότητας και των μετώπων καλείται να αναμετρηθεί με τον ίδιο του τον εαυτό.
Ένα φάντασμα του καιρού του
“Ο συνταγματάρχης είναι άπατρις. Πατρίδα του, η διπλή εξορία που του προσέφερε μια ολόκληρη υδρόγειο ͘ η απαλή αύρα που μέσα σε πλήρη απογοήτευση του επιστρέφει τη συμπάθεια ενός ρόδου”. Ο συνταγματάρχης του Φονσέκα θυμίζει τον συνταγματάρχη Σαμπέρ του Μπαλζάκ με την έννοια πως και οι δύο μοιάζουν παραγκωνισμένοι από την ιστορία, δύο ανδρείκελα που έχουν χάσει την ταυτότητα και τον ρόλο τους στην κοινωνία, δύο ξένοι στον ίδιο τους τον κόσμο και δύο άνθρωποι φαντάσματα που αναζητούν μια νέα πορεία στη ζωή τους, όποια τους έχει απομείνει ουσιαστικά. Η διαφορά είναι πως ο συνταγματάρχης του Φονσέκα είναι ικανός για όλα, πρόκειται για έναν άνθρωπο μυστήριο, για έναν άνθρωπο που μέσα στην ανάγκη του για διαφυγή από το βαρύ παρελθόν του είναι έτοιμος για ένα εγχείρημα για το οποίο κανείς δεν έχει την παραμικρή ιδέα. Είναι μια μορφή σε απόλυτο αδιέξοδο και αυτό το αποδεικνύει η διαφυγή του στο ποτό.
Με σαφείς πολιτικές και κοινωνικές νύξεις για τα πεπραγμένα των ανθρώπων που κινούσαν τα νήματα της εξουσίας εκείνη την εποχή και με αιχμηρά σχόλια για την απαξίωση αρχών και κανόνων που θα έπρεπε να διέπουν τον δημόσιο αλλά και ιδιωτικό βίο, ο Μπαλζάκ στον συνταγματάρχη Σαμπέρ αποκαλύπτει πρώιμα τις προθέσεις του. Με την αφοσίωσή του από τόσο νωρίς στην ανθρώπινη ψυχή και τον εύθραυστο χαρακτήρα μεγαλουργεί και επιχειρεί να αναδείξει την αδυναμία, την απιστία, την ασωτία, το μίσος από την μία και την αγάπη, την συγχώρεση, την δύναμη, το σθένος και την γενναιότητα από την άλλη. Ο Φονσέκα κινείται περίπου στην ίδια λογική και μας παρουσιάζει έναν συνταγματάρχη σκοτεινιασμένο και βαθιά καταρρακωμένο αλλά την ίδια στιγμή “μια βασανισμένη ψυχή που συνεχίζει να χαμογελά”.
Μέσα στην αφήγηση μας παραθέτει διάφορα γεγονότα και συμβάντα της ιστορίας που διατρέχουν όλο τον αιώνα, τον άστατο αιώνα που προκάλεσε τόσα δεινά σε αθώους ανθρώπους μέσα από κρίσεις και ιστορικές συγκυρίες αιματηρές. Ισπανικός Εμφύλιος, Βιετνάμ, Οκτωβριανή Επανάσταση είναι μόνο μερικά από τα σημάδια πάνω στο σώμα της ιστορίας που τώρα ο γιατρός του σήμερα καλείται να επουλώσει, αν είναι αυτό δυνατόν. Ο συνταγματάρχης στέκεται απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό και σαν ένας άλλος Ντόριαν Γκρέι προσπαθεί να δει πίσω από το μυστήριο της ύπαρξής του και το βάρος των αναμνήσεών του. “Στα ογδόντα τρία του χρόνια ο συνταγματάρχης κυριεύεται από τη νεύρωση του πεπρωμένου, ένα θανάσιμο άγχος που τον ωθεί στο ποτό σε αναζήτηση μιας ανάδοχης οικογένειας που θα τον υιοθετήσει. Εμείς σιωπούμε ταπεινά. Γύρω του η νύχτα βαθαίνει, καθώς την ενοικούν οι γρύλοι με την αναμνησιακή τους σερενάτα”.
“Σπάνια καταφέρνεις να δεις τον γρύλο, του οποίου η μονότονη μελωδία συντροφεύει τη νύχτα. Σπάνια καταφέρνεις να δεις πέρα από το σύμπτωμα που δηλώνει το πάθος του ανθρώπου να ξεθάβει μυστικά. Ο συνταγματάρχης μας δεν αποτελεί εξαίρεση ͘ ντυμένος άψογα μες στη νύχτα, κρύβει το πάθος του πίσω από ένα πλήθος συμπτωμάτων που κορυφώνονται σ’ ένα ωραίο μπουκάλι αλκοόλ”.
“Ο συνταγματάρχης παραφράζει τη μνήμη του σε εξισώσεις, με μια περίεργη μέθοδο να επαναλαμβάνει μια ζωή που πια δεν του ανήκει”.
[Δείτε περισσότερα για το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη]
