Ο Μανόλης Αναγνωστάκης πίστευε στη νεότητα του ποιητή γιατί όσο πιο νέος τόσο πιο δημιουργικός και εμπνευσμένος. Αδυνατούσε να κατανοήσει πώς ένας ποιητής με εμπειρία και ρυτίδες μπορούσε να ονομάζεται ποιητής. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που σταμάτησε ήδη από το 1971 να γράφει ποιήματα και στράφηκε σε άλλα είδη όπως το δοκίμιο, τα άρθρα και οι μελέτες. Δεν ένιωθε άλλο την ανάγκη να γράψει, αισθανόταν πως ο ποιητικός οίστρος του τον εγκατέλειψε, τα χρόνια τον φόρτωσαν και το μελάνι της ποίησης στέγνωσε για να το πω πιο ποιητικά. Ο ίδιος είχε πει: «Η ποίηση είναι μία πρώιμη περίοδος της ανθρωπότητας. Δεν μπορεί ένας πενήντα χρονών ν’ αρχίσει να γράφει ποιήματα». Δεν δημοσίευσε ποτέ κακά ποιήματα γιατί δεν υπήρχαν για εκείνον τέτοια, αν διέβλεπε πως κάποιο ποίημα δεν τον ικανοποιούσε, το άφηνε στην άκρη σαν να μην υπήρχε, το έβγαζε από το συρτάρι της μνήμης του.
Η ανθολογία αυτή είναι πλούσια σε πρόσωπα και ποιήματα και αποτελεί ενδεχομένως για τον Αναγνωστάκη έναν τρόπο να αναμετρηθεί με την ποίηση των άλλων ποιητών, να ασχοληθεί με το έργο τους, να το αναλύσει μέσα του, να το οικειοποιηθεί και έτσι να απεμπλακεί από το άγχος της δικής του παραγωγής λόγου. Αφοσιώνεται σε ένα έργο μεγαλειώδες, αυτό της έρευνας και της ανάδειξης ποιημάτων με κριτήρια που αναφέρονται παρακάτω και το ραδιοφωνικό κοινό έχει την μοναδική ευκαιρία να ακούσει, να μάθει και να έρθει σε επαφή με την ποίηση που έσπασε τα δεσμά της παράδοσης. Παρουσιάζονται εδώ ποιητές που αποτελούν ακόμα και σήμερα σημεία αναφοράς για τους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς και όλων των υπόλοιπων που ακολούθησαν και βέβαια τους σημερινούς ποιητές. Το σημερινό αναγνωστικό κοινό που είχε ακούσει αυτές τις εκπομπές έχει τη δυνατότητα χάρη σε αυτήν την έκδοση να γευτεί την μέγιστη τέχνη της ποίησης γιατί σύμφωνα με τον ποιητή Ρόμπερτ Φροστ “η ποίηση είναι όταν ένα συναίσθημα έχει βρει τη σκέψη του και η σκέψη έχει βρει τις λέξεις”.
Φωτίζοντας δύο κύκλους ζωής και ποίησης
Βλέμμα διεισδυτικό, ποιητής με ανοιχτό πνεύμα και με προσήλωση στην ανάδειξη του λόγου και της ποίησης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανθολογεί σε αυτό το βιβλίο μια σειρά σημαντικότατων ποιητών. Η παρούσα έκδοση, η οποία συγκεντρώνει ποιήματα που ακούστηκαν σε μία σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών, παρουσιάζει ποιητές της νεωτερικότητας και ο Αναγνωστάκης δίνει την δική του ερμηνεία και αποσαφηνίζει στην εισαγωγή του βιβλίου τον όρο αυτό στο διάλογο που έχει με τον Γιώργο Ζεβελάκη. “Ο ποιητής δεν αρκείται πια στο σιωπηρά παραδεδεγμένος λεξικό των “ποιητικών λέξεων”, αλλά αντλεί από όλο τον γλωσσικό πλούτο της παράδοσης και της καθημερινής ζωής. Στους ποιητές που θ’ ακούσουμε θα διακρίνουμε τάσεις συντηρητικές εντός εισαγωγικών, που μόλις δειλά κάνουν βήματα απελευθέρωσης από το κλίμα της παραδοσιακής ποιητικής αντίληψης αλλά σαφώς εντάσσονται στον νεωτερικό χώρο, όπως τον ορίσαμε”.
Πρόκειται για ποιητές πέρα για πέρα δημοφιλείς όπως ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης και ο Εγγονόπουλος αλλά και για ποιητές λιγότερο γνωστούς στο ευρύ κοινό όπως ο Παπατσώνης, ο Ντόρρος, η Καρέλλη και ο Δρίβας. Ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι είχε κάποτε δηλώσει πως “η ποίηση είναι να πεις πράγματα που κανείς δεν τα ‘χει πει ποτέ, για να σηκωθούν από τον τάφο τους οι ποιητές και να πουν εμείς τέτοια πράγματα δεν τα είπαμε ποτέ μας”. Ο Αναγνωστάκης παραθέτει μία σειρά από ποιήματα που επιλέγει με δικά του όσο γίνεται αντικειμενικά κριτήρια αλλά και με στοιχεία υποκειμενικότητας – τα οποία είναι αναπόφευκτα – όπως για παράδειγμα τις δύο εκπομπές που αφορούν στον Εγγονόπουλο. Σκοπός του Αναγνωστάκη είναι να αναδείξει τη νεωτερική ποίηση που έχει πια εγγραφεί στην συνείδηση των κριτικών χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι ποιήματα τα οποία ο ίδιος θα επέλεγε χωρίς αυτό το κριτήριο.
Ένας επίμονος συλλέκτης εμπνευσμένου λόγου
Σε αυτή την ανθολογία ο Αναγνωστάκης λειτουργεί ως συλλέκτης του λόγου και επιθυμεί να καταδείξει την σημαντική συμβολή τόσο της γενιάς του ’30 όσο και την μεταπολεμική, αυτήν στην οποία και ο ίδιος ανήκει. Ο ίδιος άλλωστε σαν ένας άλλος Καβάφης «πήγε αλλά δεν δεσμεύτηκε» από τα δίχτυα της κομπορρημοσύνης και της έπαρσης που ενδεχομένως να τον παγίδευαν, «προσπάθησε τούτο όσο μπορούσε» και χάραξε δική του πορεία, στάθηκε σφιχτά δεμένος στον νάρθηκα της αξιοπρέπειάς του. Βαθιά συνειδητοποιημένος στον πολιτικό του λόγο, έζησε τα φριχτά χρόνια της Χούντας και με τον λόγο του, τον έντονα πολιτικό και αντιδικτατορικό, εξέφραζε τις πεποιθήσεις του ενάντια στο καθεστώς που τότε μάστιζε την Ελλάδα. Ανέλαβε από νωρίς πολιτική δράση γιατί αυτήν ένιωθε ως γνήσια δημόσια παρέμβαση και επέμβαση σε μία κατάσταση που τον δυσαρεστούσε.
Ο Αναγνωστάκης είχε πάρει μέρος από νεαρή ηλικία σε διάφορες οργανώσεις πολιτικές και ήταν πολύ δραστήριος σε καθεμία από αυτές δίνοντας το στίγμα του πως δεν θα μείνει αμέτοχος σε οτιδήποτε διαρραγούσε την κοινωνική συνοχή, ήταν αγωνιστής και μάχιμος. Θαύμαζε τον Σολωμό και τον Κάλβο αλλά και τον Ελύτη που ανήκε στην γενιά του και τον οποίο εδώ ανθολογεί μαζί με μια σειρά ποιητών που άφησαν το στίγμα τους στην ελληνική ποίηση και τα ελληνικά γράμματα. Τέτοια περίπτωση ο ποιητής Σαραντάρης, ένας καταραμένος ποιητής που έφυγε νωρίς που πρόλαβε όμως να αφήσει παρακαταθήκη ποιήματα ιδιαίτερα συναισθηματικά και μελαγχολικά. Ο Αναγνωστάκης σημειώνει και πάλι: “Δεν επιδιώκω σε αυτή τη σειρά να προβάλω προσωπικές μου προτιμήσεις, θέλω να είμαι όσο γίνεται αντικειμενικός, πάντα βέβαια μέσα σε ένα πλαίσιο αυστηρών κριτηρίων {…} Διάλεξα τα ποιήματα και τους ποιητές που με συγκίνησαν και με συγκινούν”.
“Ξυπνάς το αιώνιο καλοκαίρι
Ανατέλλοντας έναν άλλο ήλιο
Κάνοντας πιο όμορφα πιο θαυμαστά τα μάτια
Καθώς ελπίζουν να σε ιδούν κρεμώντας μια λευκή αντηλιά”
Γιώργος Θέμελης
“Και αχόρταγα ρουφούν τον άνεμο
Που έρχεται από τους κάμπους
Και από την ηλικία των παιδιών”
Γιώργος Σαραντάρης
“Τόσο υπερήφανη, ασυγκίνητη στην εμορφιά σου
λάμψη διαβρωτική, ύπουλα διαπεραστική
εντός μου σταλάζεις
τα μυστικά της νύχτας”
Ζωή Καρέλλη
