Λίγο πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και τα στρατεύματα του Χίτλερ εισβάλλουν στην Πολωνία, ο συγγραφέας Άαρον Γκρέιντινγκερ αφηγείται τη ζωή του στην πόλη που τόσο αγάπησε, τη Βαρσοβία. Κεντρικός πρωταγωνιστής στη ζωή του είναι η Σώσα, ένα κορίτσι μειωμένης πνευματικής ικανότητας αλλά με υπέροχη ψυχή, μία κοπέλα ταγμένη και αφοσιωμένη σε εκείνον που λατρεύει σαν θεό της και ποτέ δεν εγκαταλείπει. Ο Σίνγκερ, όπως σε όλα του τα βιβλία, έτσι και εδώ, υμνεί την χαμένη κοινότητα των Εβραίων της Πολωνίας, οι άνθρωποι της οποίας βίωσαν με βαναυσότητα και βαρβαρότητα το μίσος του ναζιστικού καθεστώτος. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα μυθιστόρημα βαθιά φιλοσοφικό που αναδεικνύει κρυφές πτυχές της ζωής του ίδιου του συγγραφέα μέσα όμως από την περιγραφή των ζωών τρίτων προσώπων με τους οποίους ο ίδιος ήρθε σε επαφή ή παρατηρούσε.
Ο εβραϊκός κόσμος και οι άνθρωποί του
Πιστός στις πεποιθήσεις του, αφοσιωμένος στην πίστη του και στα ιερά βιβλία που γνώρισε και διάβασε, ο Σίνγκερ παραδίδει στον αναγνώστη ένα μυθιστόρημα βαθιά διδακτικό και ιδιαίτερα μελετημένο ως προς όλες του τις εκφάνσεις. Οι ήρωές του δεν είναι τυχαίοι, είναι τοποθετημένοι τόσο στα λόγια τους όσο και στα έργα τους με βάση όσα ο ίδιος κρίνει ουσιαστικά καθώς τους έχει μελετήσει εις βάθος και τους παρουσιάζει σε εμάς με σεβασμό στις εβραϊκές διδαχές. Δεν είναι απαλλαγμένοι από τις αδυναμίες της ανθρώπινες φύσης ούτε και άτρωτοι, έχουν σάρκα και αίμα άρα διαθέτουν όλα εκείνα τα στοιχεία που τους καθιστούν ευάλωτους και έτσι οφείλουμε να τους αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, τόσο η Σώσα όσο και ο Άαρον μας παραπέμπουν σε βιβλικές μορφές των ιερών βιβλίων, σαν δύο πρόσωπα που δεν είναι συντονισμένα στην εποχή τους αλλά ζουν σε μία άλλη συμπαντική πραγματικότητα μακριά από πειρασμούς και πονηριές.
Η Σώσα και ο Άαρον είναι δύο μορφές εκτός εποχής και δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως οι δυο τους βρίσκονται μετά από χρόνια πολλά και ξανασμίγουν δίχως να έχει περάσει μέρα από τότε που χωρίστηκαν. Παραμένουν ενωμένοι σαν δύο ψυχές που αλληλοσυμπληρώνονται, δύο άγγελοι επί γης που αναζητούν λίγη γαλήνη πριν την καταιγίδα που κοντοζυγώνει. Η αγάπη μπορεί και παραμερίζει κάθε άλλου είδους πειρασμό -σαν εκείνο του Αγίου Αντωνίου που αναφέρει ο Φλωμπέρ στο βιβλίο του – διώχνει μακριά τα κακά πνεύματα και διαλύει σύννεφα, έτσι είναι η δική τους αγάπη. Παρά τον χρόνο που κύλησε και τις προσπάθειες του Άαρον να αναζητήσει μία καλύτερη επαγγελματική τύχη και ευτυχία, η Σώσα ήταν πάντα στο μυαλό του, ριζωμένη στην ψυχή του που την επιθυμούσε κοντά του. Θα περιπλανηθεί αλλά τελικά θα γυρίσει στην “Ιθάκη” του. Για αυτό ίσως και οι ερωτικές του περιπτύξεις με τις άλλες γυναίκες και κυρίως με την Αμερικανίδα Μπέττυ δεν τον κάλυπταν, η φυγή του προς το παρελθόν θα ήταν το φάρμακό του και η θεραπεία του για το μέλλον.
Δύσκολοι και χαλεποί καιροί για την αγάπη
Μέσα στη δίνη ενός πολέμου που έρχεται και όλοι τον περιμένουν σαν την χιονοστιβάδα από την οποία δύσκολα θα γλιτώσουν, ο Άαρον είναι ένα πρόσωπο που διχάζεται συνεχώς γιατί ζει αν μη τι άλλο σε έναν κόσμο βαθιά διχασμένο. Τα κολαστήρια του θανάτου έχουν ήδη ξεκινήσει, ο Χίτλερ και τα στρατεύματα του μίσους που διοικεί έχουν ήδη εκκινήσει προς κατάκτηση και η καταστροφή είναι προ των πυλών. Τα λόγια του Σίνγκερ είναι χαρακτηριστικά: “Παιδί μου, ο κόσμος είναι γεμάτος από τόσα μυστήρια, πού, αν οι σοφοί συνέχιζαν να τον μελετάνε για ένα εκατομμύριο χρόνια, δεν θα μπορούσαν να εξιχνιάσουν ούτε το ένα εκατομμυριοστό τους”. Αυτή είναι η πραγματικότητα και ο εβραϊκός κόσμος ήδη θρηνεί όπως έχει θρηνήσει πολλές φορές στο παρελθόν βιώνοντας τον εκτοπισμό και τις διώξεις. Εν τούτοις, η ελπίδα που αναδύεται από την ευτυχία του ζευγαριού είναι σαν την παπαρούνα που φυτρώνει μέσα στα χαλάσματα.
“Το βράδυ στο κρεβάτι μου ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου όλα θα είναι παιχνίδι: οι θεοί, τα έθνη, οι γάμοι οι επιστήμες {…} Ποιος μπορεί να μας εμποδίσει να δημιουργήσουμε το δικό μας ημερολόγιο, τις δικές μας γιορτές; Αν όλη μας η ζωή είναι μια αυταπάτη, ας προσποιηθούμε ότι κάθε νύχτα είναι η δεύτερη νύχτα μιας γιορτής”. Αυτά είναι τα λόγια του φίλου του Χάιμλ με τον οποίο θα βρεθεί χρόνια μετά να αναπολούν τις χαμένες πατρίδες και τους φίλους που χάθηκαν στον πόλεμο μην αντέχοντας τις κακουχίες ή τον πόνο που έφεραν τα 3.000.000 θύματα των Εβραίων της Πολωνίας. Ο Σίνγκερ αποτίνει εμμέσως πλην σαφώς φόρο τιμής σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που πλήρωσαν με τη ζωή τους το γεγονός πως γεννήθηκαν Εβραίοι. Και το ερώτημα βέβαια που τίθεται στο τέλος του βιβλίου παραμένει και θα παραμένει αναπάντητο: “Αν ο Θεός είναι σοφία, τότε πως μπορεί να υπάρχει η βλακεία; Κι αν ο Θεός είναι ζωή, τότε πως μπορεί να υπάρχει θάνατος;”
Ο Σίνγκερ, όπως αναφέρει και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στο εξαιρετικό επίμετρο, παραμένει ένας εξαιρετικός παραμυθάς που αφηγείται τη ζωή των άλλων για να μας μιλήσει για τη δική του. Το μέγιστο επίτευγμά του είναι ο τρόπος που αφηγείται μια ιστορία, με αυτόν τον τρόπο που μας συναρπάζει και μας συγκλονίζει με την αλήθεια των προσώπων που “ζωγραφίζει” στο χαρτί για χάρη μας. Αξίζουν συγχαρητήρια για την εξαιρετική μετάφραση του Μιχάλη Πάγκαλου, ο οποίος στο δικό του διαφωτιστικό επίμετρο μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα το πνεύμα και την φιλοσοφία του συγγραφέα ενώ μέσω των σημειώσεων και του γλωσσάριου εξοικειωνόμαστε με τα εβραϊκά ιερά κείμενα και τις παραδόσεις. Με τέτοια εμπνευσμένα βιβλία, ο κόσμος έχει ακόμα ελπίδα!
“Η ιστορία του κόσμου φτιάχνεται από την ίδια ζύμη με τα μπέγκελ: Πρέπει να είναι φρέσκια. Γι’ αυτό η δημοκρατία και ο καπιταλισμός πάνε κατά διαόλου: έχουν μπαγιατέψει. Γι’ αυτό η ειδωλολατρία ήταν τόσο ελκυστικά. Μπορούσες ν’ αγοράζεις έναν καινούργιο θεό κάθε χρόνο. Εμείς οι Εβραίοι φορτώσαμε στα έθνη έναν αιώνιο Θεό, και γι’ αυτό μας μισούν”.
“Ο πόνος είναι πιο υποφερτός όταν τον προκαλεί ο εχθρός, αλλά όταν ο φίλος αποδεικνύεται τελικά εχθρός, τότε το μαρτύριο γίνεται ανυπόφορο”.
