Ειδικοί επιστήμονες και στοχαστές όπως ο Κλοντ Λέβι-Στρως με την εξαίρετη επιστημοσύνη του στο πεδίο της εθνογραφίας και της ανθρωπολογίας και όχι μόνο, είναι σήμερα όσο ποτέ αναγκαίοι, τα πονήματά του όπως αυτό εδώ παραμένουν οάσεις πολιτισμού και γνώσης μέσα στον κυκεώνα της ασυναρτησίας και της ασχετοσύνης που κυριεύει τους ανθρώπους. Αυτή η αναδρομή στο παρελθόν, σε ένα σπουδαίο παρελθόν συγγραφέων όπως ο Βολταίρος μπορεί και παίρνει ξανά σάρκα και οστά χάρη στον Κλοντ Λέβι-Στρως και ο αναγνώστης απολαμβάνει την πλούσια σε γνώση προσφορά. Δυστυχώς, η απώλειά του Κλοντ Λεβι-Στρως πριν μια δεκαετία περίπου κοστίζει στον κόσμο γιατί λείπει το βαθύ πνεύμα του, ο πλούτος και η ακεραιότητα της σκέψης του σε καιρούς δύσκολους και χαλεπούς.
Ένας διαχρονικός εθνολόγος και στοχαστής
Η παρούσα έκδοση, εκτός από την υπέροχη και πολύ διδακτική εισαγωγή, περιέχει κατά βάση δύο ομιλίες του Κλοντ Λεβι-Στρως, μία από το μακρινό 1937 και μία από το πρόσφατο 1992. Και στις δύο αυτές ομιλίες διαφαίνεται η οξυδέρκεια και η ακριβολογία στις παρατηρήσεις του επιστήμονα που εξηγεί για ποιους λόγους οι εναπομείνασες πρωτόγονες κοινωνίες οφείλουν να προστατευτούν από τον “πολιτισμό” που εμείς όλοι οι υπόλοιποι θαρρούμε πως απολαμβάνουμε σήμερα και σε παλαιότερες εποχές. Όπως επισημαίνει πολύ εύστοχα στην εισαγωγή του ο αξιέπαινος Emmanuel Desveaux, ο Λέβι-Στρως υπογραμμίζει το παράδοξο του σύγχρονου εθνογράφου: στα μάτια της δικής του κοινωνίας μοιάζει προοδευτικός, ενώ “επί του πεδίου συμπεριφέρεται ως συντηρητικός, αφού ό,τι τον ενδιαφέρει πρωτίστως είναι οι παραδόσεις, τα κληρονομημένα ήθη και οι αρχέγονες πρακτικές.”
Ειδικά στην ομιλία του 1937, ο Κλοντ Λεβι-Στρως διαπιστώνει πως αυτό που μετράει είναι η επαφή των πρωτόγονων κοινωνιών και με άλλους ανθρώπους και άλλους πολιτισμούς διαφορετικούς γιατί έτσι αποφεύγεται η απάθεια όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. “Η επαφή μεταξύ των λαών ή των πολιτισμών επιφέρει πάντα μια ορισμένη πρόοδο, διότι η απομόνωση παράγει απάθεια, ενώ η ανταλλαγή γεννά κίνηση και δυναμική, εξάπτει το δημιουργικό πνεύμα και αναζωογονεί τον κοινωνικό βίο, στο πλαίσιο ενός πολιτισμικού σχηματισμού που η ίδια έχει οικοδομήσει”. Όπως εξηγεί ο Λέβι-Στρως υπήρχε ανέκαθεν η λάθος εντύπωση περί αγρίων φυλών που οφείλουν να “εκπολιτιστούν”. Και όμως οι άγριοι αυτοί πολιτισμοί παρουσιάζουν ένα πρόσωπο αυθεντικό και πολύ πιο ευγενές που οι εθνογράφοι καλούν προς υπεράσπισή του ως κόρη οφθαλμού.
Είναι και η άποψη του ίδιου του Μονταίνιου και του Jean Lery τους οποίους μνημονεύει ο Λεβι-Στρως, οι δύο αυτοί στοχαστές ήδη από τον 16ο αιώνα μιλούν για την ανάγκη να προστατευτούν οι άγριοι πληθυσμοί και να στηθεί τοίχος προστασίας απέναντι στον υλισμό που καταδιώκει την σύγχρονη κοινωνία. Αυτοί οι αρχέγονοι πολιτισμοί που από τότε και με την ανακάλυψη της Αμερικανικής ηπείρου ήδη είχαν μπει στο στόχαστρο του εκπολιτισμού και του εκχριστιανισμού έχουν μία πολύ πιο αγνή και ήπια εξέλιξη, έναν πιο φυσικό εξελικτισμό που μπορεί να διαρκεί πολλά περισσότερα χρόνια, που όμως δεν αντιβαίνει στην εξέλιξη του ανθρώπου. Αντίθετα, αυτό που συμβαίνει στις δυτικές κοινωνίες, τις οποίες εμμέσως πλην σαφώς κατακρίνουν, είναι μια βαναυσότητα και μία βαρβαρότητα που ούτε καν μπορεί να συγκριθεί καθώς αποδομεί φυσικές ισορροπίες και προκαλεί κατάρρευση του ανθρώπινου οικοδομήματος.
Η καταστροφική ανθρώπινη παρέμβαση
Ο Λερί εκφέρει έναν λόγο άκρως επιθετικό και κατακριτέο στις συμπεριφορές που ο ίδιος βιώνει με τα εξής λόγια: “Ως Γάλλος, δικαιούμαι να αναρωτηθώ: τι συνέβη κατά τη διάρκεια της αιματηρής τραγωδίας που διαδραματίστηκε στο Παρίσι στις 24 Αυγούστου 1572; Για την οποία δεν προσάπτω την παραμικρή κατηγορία στους εμπλεκόμενους. Μεταξύ άλλων φρικαλεοτήτων που θα μπορούσα να αφηγηθώ, και οι οποίες διαπράχθηκαν απ’ άκρη σ’ άκρη του βασιλείου, θ’ αναφερθώ στη σφαγή της Λυόν – η οποία ξεπερνά σε βαρβαρότητα και ωμότητα τις πράξεις των αγρίων -, όπου αφού οι σοροί των θυμάτων ανασύρθηκαν από τον ποταμό Σον, τα κομμάτια ανθρώπινου λίπους τους δημοπρατήθηκαν και δόθηκαν στους πλειοδότες και στους έχοντες την καλύτερη προσφορά”.
Ο αναγνώστης γίνεται λοιπόν μάρτυρας και αποδέκτης των όσων εκτυλίχθηκαν τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου στο Παρίσι και σε άλλες γαλλικές πόλεις. Τέτοιες τόσο φρικαλέες εικόνες και σκηνές δεν θα δει κανείς στους άγριους, διότι εδώ πρόκειται για αλληλοσπαραγμό και μισαλλοδοξία η οποία αναμφίβολα οδήγησε σε εξαλλοσύνες και σε πράξεις ωμής βίας χωρίς κανένα όριο. Τελικά, είναι αυτό που υποστήριζε και ο Μονταίνιος δηλαδή πως “οι άγριοι είναι σαν τους ωμούς καρπούς που δεν τους έχουμε ακόμη καταστρέψει καλλιεργώντας τους”.
Και με την ευκαιρία αυτή του κειμένου του Λέβι-Στρως που τόσο μελέτη χρειάζεται, ας ανατρέξουμε στο σήμερα. Επιτελείται μία ολοκληρωτική καταστροφή από τον “πολιτισμένο” άνθρωπο, όχι πια τόσο σε άγριους πληθυσμούς αφού δεν έχει αφήσει και κανέναν όρθιο αλλά στην ίδια τη φύση. Καθημερινά και χωρίς σταματημό, γινόμαστε θεατές ενός νέου έργου βαναυσότητας ενάντια σε αθώα πλάσματα όπως οι γάτες, τα σκυλιά, οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι χελώνες και άλλα έμβια όντα, τα οποία πεθαίνουν με πλαστικά στο στομάχι τους ή πνιγμένα από πετονιές ψαρέματος, κατακρεουργούνται δηλαδή από την αδιαφορία μας και την σκληρή βιαιότητά μας. Ο άνθρωπος λοιπόν καθίσταται όχι μόνο εχθρός της ίδιας του της φύσης αλλά και του μεγάλου του σπιτιού. Τροφή για σκέψη και συλλογισμό!
“Η ανθρώπινη λογική είναι μια βαφή που έχει σχεδόν εξίσου ποτίσει όλες τις γνώμες και τα ήθη μας, όποια μορφή και αν έχουν: άπειρη σε ουσία, άπειρη σε ποικιλία”.
“…η εθνογραφία συναντά τις επαναστατικές αγωνίες. Τις συναντά στο μέτρο που συμβάλλει στην κατανόηση του ανθρώπου. Τις συναντά όμως και μ’ έναν άλλο τρόπο, αποκαλύπτοντάς μας την ποικιλομορφία των πεποιθήσεων, των συνηθειών, των παραδόσεων, που ανέκαθεν συνέδεαν άρρηκτα τη γνώση των πρωτόγονων λαών με κριτική των κοινωνικών θεσμών”.
