O εμβληματικός φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα, που παρά το γεγονός πως έφυγε μικρός σε ηλικία λόγω αρρώστιας, κατάφερε με τις πρωτοπόρες απόψεις του να προκαλέσει την μήνι των σύγχρονών του ως προς τις θεολογικές του πεποιθήσεις. Ο Σπινόζα, ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα, μπόρεσε στα χρόνια που έζησε να αναπτύξει πλούσιο συγγραφικό έργο που παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρο και ζωντανό καθώς από τον θάνατό του και ύστερα επηρέασε πλήθος ομοϊδεατών του όπως ο μέγας και τρανός Νίτσε. Η σκέψη του Σπινόζα είναι προχωρημένη και αρκετά επαναστατική για τον καιρό του κάτι που τον οδηγεί να αναγνωριστεί ως αιρετικός και να αποκλειστεί τόσο από την κοινότητα των Εβραίων όσο και από την ίδια του την οικογένεια, η οποία αισθανόταν πως η επαφή μαζί του μόλυνε τις συνειδήσεις τους.
Οι απόψεις του ήταν απόλυτα συμβατές με την προσωπική του φιλοσοφία, την οποία ποτέ δεν αρνήθηκε για να γίνει αρεστός και κατάφερε παρά τις συνεχόμενες απειλές και αντιδράσεις εις βάρος του να τη διατηρήσει ως κόρη οφθαλμού και να αφοσιωθεί απομονωμένος ψυχή τε και σώματι στο πολύτιμο έργο του, στην ερμηνεία του Θεού όπως εκείνος καταλάβαινε και επιθυμούσε να μοιραστεί. Ο Σπινόζα εμμένει διαρκώς στην ανθρώπινη επιθυμία και βούληση ως το στοιχείο εκείνο που θα προσφέρει χαρά στον άνθρωπο, είναι από εκείνους τους φιλοσόφους και πνευματικούς ανθρώπους που πιστεύουν σθεναρά στην ευδαιμονία και όχι στην απαισιοδοξία. Αυτό εξάλλου επισημαίνει και στην Ηθική που αποτελεί το μεγαλειώδες έργο του, ένα έργο με θετικό πρόσημο που αναδεικνύει τον άνθρωπο ως ον που μπορεί να καθορίζει τις πράξεις του και όχι να κινείται από έναν νόμο της επιτήρησης ή της τιμωρίας.
Stuart Hampshire, Σπινόζα. Μια εισαγωγή στον φιλοσοφικό στοχασμό του, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Πρόκειται για έναν οδηγό μύησης στο έργο του Σπινόζα με εστίαση στο πλούσιο σε σκέψεις έργο του. Είναι μια μελέτη που εισάγει τον αναγνώστη στον κόσμο του φιλοσόφου που έθεσε τις βάσεις για πολλές από τις φιλοσοφικές αναλύσεις που θα επέλθουν τα επόμενα χρόνια. Αυτό που ο Σπινόζα μας ενθαρρύνει να πράξουμε δεν είναι να πράττουμε ακολουθώντας πρέπει και επιταγές του θεϊκού νόμου που μας υπαγορεύεται άνωθεν και μας επιβάλλεται αλλά με βάση τη λογική και την συνετή επιθυμία να οδηγούμαστε σε συμπεράσματα που θα μας κάνουν καλύτερους. Μας ενθαρρύνει να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, να γίνουμε κύριοι του εαυτού μας και να τον κατανοήσουμε έτσι ώστε να μπορέσουμε να πράξουμε τα δέοντα.
Baruch Spinoza, Περί της ελεύθερης σκέψης σε ένα ελεύθερο κράτος, Εκδόσεις Άγρα
Ο Σπινόζα στη διάρκεια της ζωής του υπερασπίστηκε με σθένος τις απόψεις του και πίστευε ακράδαντα στην ελεύθερη βούληση και στο δικαίωμα ο άνθρωπος να μπορεί να επιλέξει την οδό της σκέψης του κινούμενος στα πλαίσια ενός ελεύθερου κράτους και μακριά από την καταπίεση της Εκκλησίας. Ο ίδιος αντιμετώπισε το μένος της Εκκλησίας και των εκπροσώπων της για τον λόγο πως πίστευε σε μία ανώτερη δύναμη, η οποία μπορεί να ονομαστεί τοιουτοτρόπως και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως βρίσκεται πολύ κοντά με τις απόψεις της ινδικής φιλοσοφίας σε μία εποχή φυσικά που ο ίδιος δεν είχε καμία επαφή με εκείνο το μέρος του κόσμου. Και θαρρεί κανείς πως οι σκέψεις ως αόριστα μαγνητικά πεδία κυκλοφορούν και βρίσκουν κοινούς αποδέκτες σε κάθε σημείο του πλανήτη.
Ζιλ Ντελέζ, Σπινόζα. Πρακτική φιλοσοφία, Εκδόσεις Νήσος
Ο Σπινόζα σε όλη τη στοχαστική του σταδιοδρομία δεν σταμάτησε και δεν έπαψε να προστατεύει τους προσωπικούς του νόμους, νόμους που του υπαγόρευε αποκλειστικά η συνείδησή του. Δεν έκανε εκπτώσεις για να γίνει αρεστός αλλά προσπάθησε μέσω της πρακτικής του φιλοσοφίας όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Ντελέζ να δώσει στον άνθρωπο τα εργαλεία για μία καλύτερη ζωή μακριά από θρησκευτικούς κανόνες που υπονόμευαν την εξέλιξη και την βελτίωση της υπόστασής του. Ο Σπινόζα είναι ένας στοχαστής του 17ου αιώνα που έρχεται από το μέλλον και αυτό αποδεικνύεται περίτρανα μέχρι και σήμερα που παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ. Το πόνημα του Ντελέζ μας καταμαρτυρά του λόγου το αληθές και αξίζει να εντρυφήσουμε.
Gilles Deleuze, Ο Σπινόζα και το πρόβλημα της έκφρασης, Εκδόσεις Κριτική
Ο Σπινόζα δημιουργεί τον δικό του προσωπικό Θεό, φιλοσοφεί τον Θεό και δεν καταπίνει τις θεολογικές εντολές όπως τις αφουγκράζονται οι «πιστοί» ιερείς που αποπροσανατολίζουν τον κόσμο. Ο ίδιος λοιπόν σκέφτεται τον Θεό ως άπειρο ον, δεν πιστεύει στην ύπαρξη ενός Θεού δημιουργού, προσωποποιημένου και ουρανόσταλτου, όπως τον περιγράφει η Βίβλος. Και εδώ έρχεται η επιστήμη να συναντήσει την φιλοσοφία μέσω του Αϊνστάιν, ο οποίος πολλά χρόνια αργότερα θα δηλώσει χαρακτηριστικά: «Πιστεύω στον Θεό του Σπινόζα, ο οποίος αποκαλύπτεται στην αρμονία όλων των υπαρκτών πραγμάτων, αλλά όχι σε έναν Θεό ο οποίος ασχολείται με το πεπρωμένο και τις πράξεις των ανθρώπων». Ο Ντελέζ επικαιροποιεί τον λόγο του Σπινόζα και τον θέτει ενώπιόν μας για να αντλήσουμε σοφία και γνώση, να αναστοχαστούμε εαυτούς και αλλήλους, να αναδομήσουμε τη ζωή μας με βάση τα διδάγματά του.
Ετιέν Μπαλιμπάρ, Ο Σπινόζα και η πολιτική, Εκδόσεις Εστία
Η Αναγέννηση παρά τις πολλές στρεβλώσεις της στην αποδοχή καινοτόμων απόψεων και ιδεών παραμένει σε σχέση με τον Μεσαίωνα η εποχή που πλησιάζει την κλασική Αρχαιότητα ως προς την ανάδειξη σημαντικών και επιφανών προσώπων. «Είμαι πραγματικά έκθαμβος, πραγματικά ενθουσιασμένος! Έχω έναν πρόδρομο, και τι πρόδρομο! Δεν το ήξερα καλά τον Σπινόζα» έγραφε ο Εμμάνουελ Καντ. Στο βιβλίο αυτό, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ με την εξαιρετική μετάφραση του επίσης μελετητή του Σπινόζα Άρη Στυλιανού, εστιάζει στον ρόλο του Σπινόζα στον τομέα της πολιτικής και των παρεμβάσεών του στα κοινά της εποχής του. Γιατί ο Σπινόζα παρέμεινε μέχρι το τέλος ένας υπέρμαχος της αλήθειας απέναντι στον επικίνδυνο δογματισμό της Εκκλησίας.
Άρης Στυλιανού, Ο Σπινόζα και η Δημοκρατία, Εκδόσεις Πόλις
Σε μία εποχή που η έννοια της δημοκρατίας πλήττεται βάναυσα και καίρια από κάθε λογής λαϊκίστικες φωνές ανά την υφήλιο, ο λόγος του Σπινόζα περί πολιτικής φιλοσοφίας και σεβασμού της αυθεντικής της έννοιας είναι ζωντανός και ηχηρός όσο ποτέ. Εδώ δια χειρός Άρη Στυλιανού και με πυξίδα τις θεωρίες του Αντόνιο Νέγκρι και του Ετιέν Μπαλιμπάρ αναλύεται με έγκυρο και εύληπτο τρόπο η σχέση του Σπινόζα με τη Δημοκρατία και τις προσωπικές του θεωρίες που σήμερα έχουν επανενεργοποιήσει έναν έντονο κύκλο συζητήσεων γύρω από τη συμβολή του Σπινόζα στην σύγχρονη πολιτική θεωρία και όχι άδικα φυσικά. Εξάλλου, εκτός από την Πολιτική πραγματεία του, ο Σπινόζα κάνει εκτενή αναφορά περί πολιτικής και δημοκρατίας και στο μνημειώδες σε σημασία βιβλίο του, την Ηθική.
