Με οδηγό το παρελθόν οι λαοί ανά τον κόσμο και οι κυβερνήσεις τους έχουν τη μοναδική ευκαιρία να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους και να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη ευκολία και αποτελεσματικότητα τυχόν υφέρπουσες κρίσεις, να προβλέψουν δηλαδή με βάση τα όσα έλαβαν χώρα σε παρόμοιες δικές τους ή άλλες κρίσεις παγκοσμίως ενδεχόμενες αναταραχές και να προλάβουν τις συνέπειες. Ο Jared Diamond, ο συγγραφέας των βιβλίων Κατάρρευση και Όπλα, μικρόβια και ατσάλι επανέρχεται με ένα μοναδικά διδακτικό πόνημα που όλοι πρέπει να μελετήσουν και κυρίως οι ηγέτες των ανά την υφήλιο κρατών για να αντλήσουν από αυτό και χρήσιμα συμπεράσματα και διδάγματα από τα όσα εγκλήματα ή σφάλματα συνέβησαν στο απώτατο ή εγγύς παρελθόν.
Διατρέχοντας τον ρου της ιστορίας και των κρίσεων
Ο συγγραφέας, με τη σοφία και την ευρυμάθεια που τον διακρίνει, παρουσιάζει μέσα από μία ενδελεχή έρευνα, βιβλιογραφία της οποίας παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου για κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά, ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών. Καταθέτει μέσα από την συλλογή των πληροφοριών αυτών όσα σχετίζονται με έθνη, τα οποία πέρασαν δύσκολες, επώδυνες και πολύ δυσάρεστες καταστάσεις, οι οποίες όμως καθόρισαν την σημερινή τους υπόσταση. Χώρες όπως η Φινλανδία, η Γερμανία αλλά και η Χιλή, η Ινδονησία, οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Ιαπωνία μπαίνουν στο στόχαστρο της ανάλυσης του συγγραφέα και φωτίζονται γνωστές και άγνωστες πλευρές της ιστορίας τους. Η ιστορία και οι κρίσεις της κάθε χώρας διαφέρουν προφανώς με βάση τα γεωγραφικά, πολιτικά, κοινωνικά και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πράγμα που καθιστά την ανάλυσή τους από τον Diamond ακόμα πιο ελκυστική.
Οι κρίσεις που πέρασαν αυτές οι χώρες έγιναν πάθημα προς μάθημα για κάποιες και μπόρεσαν και διόρθωσαν στα χρόνια που ακολούθησαν τις σχέσεις τους με άλλα κράτη και απέφυγαν τα ίδια λάθη, όπως για παράδειγμα η Φινλανδία και η Γερμανία. Η πρώτη βελτίωσε τις σχέσεις της με την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση και μετέπειτα Ρωσία ενώ η Γερμανία κατάφερε να αναγνωρίσει τα φρικτά εγκλήματα του ναζιστικού της παρελθόντος και να ζητήσει ειλικρινή συγγνώμη μέσω των επίσημων ηγετών της. Άλλες πάλι δεν διδάχθηκαν από τα σφάλματά τους και δεν αναγνώρισαν ποτέ αυτά τα λάθη, κάτι που τις καθιστά ευάλωτες σε ενδεχόμενες επερχόμενες κρίσεις, όπως για παράδειγμα η Ιαπωνία. Αυτό το βιβλίο είναι μια εις βάθος ανάλυση αυτών που οδηγούν σε κρίσεις άλλοτε εύκολα επουλώσιμες και άλλοτε δυσεπίλυτες, οπότε ο χρόνος εκεί παίζει κομβικό ρόλο για την απάλυνση των τυχόν συνεπειών.
Η μετανοημένη Γερμανία, η πολυπολιτισμική Αυστραλία και η διπρόσωπη Ιαπωνία
Ο συγγραφέας ακουμπά με τόλμη, θάρρος και σοβαρότητα κάθε ένα έθνος ξεχωριστά και προσφέρει την δική του οπτική γωνία στα γεγονότα μέσα από έναν πολυπρισματικό φακό που επικεντρώνεται στα απολύτως ουσιαστικά. Το παράδειγμα της Γερμανίας, η οποία πέρασε κυριολεκτικά δια πυρός και σιδήρου για να θυμηθούμε και έναν άλλο σημαντικό ιστορικό τον Enzo Traverso, είναι ιδιαίτερα εποικοδομητικό για να κατανοήσουμε το μέγεθος της κρίσης αυτής της χώρας. Η χώρα είδε την ενοποίησή της να συμβαίνει χάρη στις δεξιότητες του πρώτου Καγκελάριου Μπίσμαρκ, υπέστη όμως δύο ντροπιαστικές ήττες τόσο στον Α’ όσο και στον αναπόφευκτο Β’ Παγκόσμιο λόγω της ανικανότητας των Γουλιέλμου Β’ και Χίτλερ να αποδεχτούν την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν όλους τους εχθρούς τους.
Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού αναφέρει το αρχαίο ρητό, ωστόσο ο γερμανικός λαός ήταν αυτός που πλήρωσε τελικά ακριβά το τίμημα. Ρημαγμένες πόλεις, νεκροί στρατιώτες, φρικτά και απάνθρωπα στρατόπεδα συγκέντρωσης, λεηλασίες και βιασμοί και άλλα πολλά κατέστησαν την Γερμανία μία από τις πιο μισητές χώρες στον κόσμο μέχρι να αποκατασταθεί η θέση της στην παγκόσμια σκακιέρα μετά από την συγγνώμη του Βίλυ Μπραντ που γονάτισε αυθόρμητα μπροστά στα θύματα του Ολοκαυτώματος. Η Γερμανία θα χρειαζόταν πολλά χρόνια για να ορθοποδήσει και να καταστεί και πάλι μία ηγέτιδα δύναμη όπως όλοι την γνωρίζουμε σήμερα και την θαυμάζουμε για τα επιτεύγματά της.
O Jared Diamond παραθέτει και το παράδειγμα της μακρινής Αυστραλίας, μιας χώρας που αποτέλεσε μέχρι και τα μέσα σχεδόν του 19ου αιώνα αποθήκη ανθρώπων και μετά μεταβλήθηκε σε προτεκτοράτο και τμήμα της πάλαι ποτέ Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η Αυστραλία του 20ου αιώνα πέρασε από δύο Παγκόσμιους πολέμους στο πλευρό της Βρετανίας ώσπου να καταλάβει πως το βρετανικό στέμμα είχε άλλες βλέψεις και όχι την υπεράσπιση της μακρινής της Αυστραλίας. Παρατηρώντας λοιπόν να θίγονται τα συμφέροντά τους, οι Αυστραλοί άλλαξαν οριστικά ρότα και απεξαρτήθηκαν από την “προστάτιδα” δύναμη, κάτι που ουσιαστικά ποτέ δεν υπήρξε για αυτούς.
Η Ιαπωνία ανήκει σε εκείνες τις χώρες που αν και έβαλαν το χέρι στο βάζο με το μέλι και διέπραξαν εξίσου αισχρά με την Γερμανία εγκλήματα τόσο κατά την εποχή του εκχριστιανισμού της – περίφημο το βιβλίου του Σουσάκου Έντο Σιωπή που περιγράφει όλα αυτά – όσο και κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου αλλά μέχρι και σήμερα δεν έχει αναγνωρίσει το παραμικρό και δεν έχει ακουστεί μία ειλικρινής συγγνώμη. Είναι μια χώρα με δύο πρόσωπα, το ένα που επενδύει στην παιδεία, την τεχνολογία και τον πολιτισμό και το άλλο κομμάτι που καταπιέζει τις εργαζόμενες γυναίκες, δεν συνεισφέρει στην αναστροφή της κλιματικής αλλαγής και δεν ευνοεί την μετανάστευση με αποτέλεσμα ο τομέας της υγείας να είναι δυσλειτουργικός. Και ο ίδιος ο συγγραφέας αναρωτιέται αν η Ιαπωνία σε λίγα χρόνια από τώρα θα έχει την ίδια δύναμη μιας και αντιμετωπίζει και πληθυσμό που ολοένα και περισσότερο γερνάει.
Ένα βιβλίο από το παρελθόν για το μέλλον
Ο Jared Diamond έχει την ικανότητα και το χάρισμα με έναν λόγο τόσο επιστημονικά ακριβή όσο και κατανοητό να μας μεταφέρει τις απαραίτητες πληροφορίες κι εμείς να διαθέτουμε αυτή την δυνατότητα να αποκτήσουμε τις βάσεις και αν το επιθυμούμε να ανατρέξουμε και σε πιο διεισδυτική έρευνα. Παρέχει όσα στοιχεία είναι αναγκαία στον αναγνώστη χωρίς να τον ταλαιπωρεί με κορόνες ακαδημαϊκότητας, έτσι που ο αναγνώστης βγαίνει ωφελημένος από τους καρπούς ενός πονήματος που ρίχνει το φως του στον παγκόσμιο χάρτη και μας μαθαίνει μαζί με τις κρίσεις των εθνών πως να διαχειριστούμε και προσωπικές κρίσεις μέσα από μία πολύ διαφορετική προσέγγιση που όμως έχει την ίδια ανάγκη λογικής και κριτικής σκέψης.
“Οι αλλαγές της Αυστραλίας τα τελευταία εβδομήντα χρόνια δεν ήταν απόρροια οξείας κρίσης, αλλά, αντίθετα, μια σταδιακή διαδικασία που εξελισσόταν επί μεγάλο χρονικό διάστημα και επιταχύνθηκε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η βρετανική ταυτότητα της Αυστραλίας εκφυλιζόταν από πραγματικότητα σε μύθο”
“Από τα γεγονότα του 1965, οι ινδονησιακές ένοπλες δυνάμεις άντλησαν το δίδαγμα ότι η επιτυχία έρχεται με τη χρήση βίας και τη θανάτωση ανθρώπων παρά με την επίλυση προβλημάτων που κάνουν τους ανθρώπους δυστυχισμένους”
