Δίχως άλλο οι γυναίκες του Λεονάρντο αποτελούν ένα πολύ σημαντικό και κομβικό μέρος του πλούσιου έργου του. Ο ακαδημαϊκός κανόνας στα χέρια του Λεονάρντο αλλάζει και εννοώ πως ο Λεονάρντο φέρνει τις γυναίκες στο προσκήνιο, εκεί δηλαδή που όφειλαν να βρίσκονται ως σύντροφοι και σύζυγοι, ως αδερφές, ως μητέρες και ως όντα ισότιμα με τον άνδρα, κάτι φυσικά που για την εποχή αποτελούσε σκανδαλώδη σκέψη. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως η μόνη ζωγράφος που τόλμησε να πάει ενάντια στο ρεύμα της εποχής υπήρξε η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι με το απαράμιλλο θάρρος και την γενναιότητα που την διέκριναν. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι λοιπόν, αυτός ο πολυμήχανος σύγχρονος Οδυσσέας της Αναγέννησης, υπηρέτησε την γυναίκα δια της τέχνης του μιας και ο ίδιος είχε μέσα του ένα μικρόβιο θηλυκής σχεδόν ευαισθησίας, αγαπούσε τις γυναίκες και είχε εντελώς άλλη αντίληψη από τους σύγχρονούς του.
Οι γυναίκες στον πυρήνα της έμπνευσης του Λεονάρντο ντα Βίντσι
Ο ιδιοφυής και μεγαλειώδης αυτός αρχιτέκτονας, ζωγράφος, διανοητής, εφευρέτης, μαθηματικός, ανατόμος -είχε πάμπολλες ιδιότητες- ήταν μια μοναχική προσωπικότητα και μία ξεχωριστή φυσιογνωμία που δεν επηρεαζόταν παρά από τα δικά του θέλω και τις δικές του αντιλήψεις. Κλεισμένος στον δικό του μικρόκοσμο ενώ είχε ανοιχτές τις κεραίες της εποχής του στην μάθηση και την γνώση, διέθετε πλούσιο πνευματικό κόσμο και έτσι οι κλίσεις του, η ευρυμάθειά του και η αναγνώριση που απολάμβανε από τους αριστοκρατικούς κύκλους της εποχής του δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο. Πόσες και πόσες κυρίες αφέθηκαν στα εξαίσια χέρια του για να τις φιλοτεχνήσει, να τις απαθανατίσει και να έτσι να μείνουν για πάντα χαραγμένες οι προσωπογραφίες τους στην ιστορία της ζωγραφικής.
Αυτό που είναι χαρακτηριστικό στον Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο οποίος φέρνει μία πραγματική επανάσταση στην ιστορία της ζωγραφικής αλλά και εν γένει της τέχνης, είναι το γεγονός πως αποφασίζει να ξεφύγει κατά πολύ από τα ακαδημαϊκά στερεότυπα και να προσδώσει στη γυναίκα την θέση που πραγματικά της αξίζει. Η γυναίκα σε όλο το φάσμα της απεικόνισης έως τότε, αλλά και αργότερα μέχρι να έρθουν οι ιμπρεσιονιστές και να κομίσουν και αυτοί την δική τους μοναδικότητα, ήταν «καταδικασμένη» να συμμετέχει ως μέρος των θρησκευτικών ή μυθολογικών σκηνών σε πίνακες της πρώιμης Ιταλικής Αναγέννησης αλλά και σε άλλες μορφές έργων που κοσμούσαν παλάτια ή εκκλησίες. Μπορεί τα πρόσωπα που απεικονίζονται να ανήκουν σε μορφές γνωστές της εποχής που χρησιμοποιούνταν ως μοντέλα, ωστόσο δεν υπήρχε η ελευθερία του ζωγράφου να επιλέξει ο ίδιος το θέμα του.
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι φέρνει λοιπόν τη γυναίκα σε πρώτη προβολή και ασχολείται επισταμένως με την ψυχολογία της, την θέση της στην κοινωνία, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την διάθεσή της, είναι αυτό το μεγαλείο της γυναικείας ψυχοσύνθεσης που μας εντυπωσιάζει σε πίνακες όπως η Τσετσίλια Γκαλεράνι ή αλλιώς η γυναίκα με την ερμίνα, ένα από τα πιο γοητευτικά πορτραίτα στην ιστορία της τέχνης. Ο θεατής μένει έκπληκτος και ενεός ενώπιον της αινιγματικής Τζοκόντα που τόσες και τόσες συζητήσεις έχει προκαλέσει και έχει πυροδοτήσει τόσα ερωτήματα και τόσες απορίες ανά τους αιώνες. Τολμώ να πω πως στα δικά μου ταπεινά μάτια αλλά και στα μάτια της Κία Βάλαντ που έχει μελετήσει εις βάθος το έργου αυτού του εμβληματικού επιστήμονα και επαΐοντα Λεονάρντο ντα Βίντσι, προσωπογραφίες όπως αυτή της Τζινέβρα ντε Μπέντσι είναι ποτισμένες με το χρώμα και την πινελιά της αιωνιότητας, σαν αυτή η γυναίκα να απεικονίστηκε χθες και όχι πριν από πάνω από 500 χρόνια.
Είναι αδιαμφισβήτητα αυτό το μαγικό άγγιγμα του Λεονάρντο που αφήνει το σημάδι του ανεξίτηλα σε ο,τιδήποτε με το οποίο καταπιάνεται από σχέδια, χαρακτικά, ζωγραφικά ή άλλα έργα. Ο Λεονάρντο είναι ο ψυχολόγος των γυναικών που δεν τις ζωγραφίζει απλά, είναι εκείνος που αναδεικνύει το νάζι τους, την γλυκύτητά τους, την δυναμικότητά τους, το πάθος τους, τον έρωτά τους, την διαφορετικότητά τους, είναι ο προστάτης τους και εκείνος που τους δίνει την δυνατότητα να βγουν μπροστά και να φωνάξουν την παρουσία τους σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο που τις θέλει μόνο σκλάβες και άβουλα πλάσματα. Οι γυναίκες του Λεονάρντο είναι ξεχωριστές, είναι γενναίες, είναι «φωνή και νους». Η Βάλαντ γράφει χαρακτηριστικά: «Οι περήφανες γυναίκες του Λεονάρντο είναι τόσο ασυνήθιστες, που ακόμη και ένας θαυμαστής της τέχνης του, όπως ο Λορέντζο ντι Κρέντι, δεν υιοθετεί την όρθια στάση τους, αλλά χωρίς να το θέλει υποκύπτει στο παλιό μοτίβο της γυναικείας ταπεινοφροσύνης».
Ο Λεονάρντο στο τέλος της ζωής του αναζητά στέγη και θαλπωρή για να συνεχίσει το σημαντικό έργο του, κάτι που τελικά βρίσκει στη Γαλλία στο τέλος της ζωής του καθώς σε ιταλικό έδαφος θα βιώσει δύσκολες καταστάσεις αστάθειας και θα βρεθεί ανάμεσα σε συγκρούσεις και φιλονικίες, οι οποίες τον αποπροσανατολίζουν από το έργο του. Ο περίφημος πίνακας της μάχης του Ανγκιάρι, η μοναδική αυτή τοιχογραφία, την οποία ξεκίνησε το 1505 και για την οποία γίνεται πολύς λόγος στο βιβλίο, ποτέ δεν θα ολοκληρωθεί και μέχρι σήμερα παραμένει μυστήριο το τι απέγινε καθώς χάθηκαν τα ίχνη της το 1563. Για τον Λεονάρντο ένας περίφημος ιστορικός αναφέρει πως “δημιουργεί το έργο του όπως ίσως ένας σκηνοθέτης δημιουργεί την ταινία του ͘ ποτέ απομονωμένος και πάντα μόνος, στριμωγμένος μέσα σε ένα πλήθος τεχνικών και παραγωγών, μηχανικών σκηνής και θαυμαστών, αναγκάζεται διαρκώς να παρεκκλίνει από τη γενική ιδέα για να ρυθμίσει χιλιάδες λεπτομέρειες, να τροποποιήσει και να προσαρμόσει τις επιθυμίες του στις αντιφατικές του απαιτήσεις”. Ο Λεονάρντο όμως των γυναικών είναι ένας άλλος Λεονάρντο που πάντα θα μνημονεύεται γιατί άνοιξε τον δρόμο σε εκείνη την ζωγραφική με την οποία ο Μανέ θα συνεχίσει να σκανδαλίζει με έργα όπως η Ολυμπιά και το Δείπνο στη χλόη.
«…το στόμα, όπως λέει, είναι η πύλη των λέξεων και έτσι στο φιλί ενώνονται οι ψυχές και όχι τα σώματα»
«…ο Λεονάρντο δεν μπορεί να πειράξει ούτε μυρμήγκι. Υπερασπίζεται το δικαίωμα της μέλισσα στη ζωή, συμπάσχει με τον φορτωμένο γάιδαρο, νιώθει απέχθεια όταν σκοτώνουν κατσικάκια»
