“Ο πλούτος χωρίς παιδείαν και αρετήν τόσον είναι μακράν από το να στολίζη τον έχοντα, ώστε και κάμνει φανερωτέραν αυτού τη γυμνότητα” έγραψε κάποτε ο Αδαμάντιος Κοραής. Αυτή η σπουδαία πεφωτισμένη προσωπικότητα στην οποία οφείλουμε την ύπαρξή μας ως έθνος είναι ένας από τους εμβληματικούς και βασικούς πρωτεργάτες της Ελληνικής επανάστασης γιατί η επανάσταση υπήρξε πρώτα από όλα έργο ανόρθωσης της παιδείας του έθνους, έργο διάδοσης της γνώσης σε έναν λαό που είχε δυσκολία πρόσβασης στην μόρφωση και την οποία είχε τόσο ανάγκη. Ο Κοραής, γέννημα θρέμμα του Γαλλικού Διαφωτισμού και των αρχών που αυτό το κίνημα πρέσβευε, έγινε ο σπορέας που καλλιέργησε την χέρσα πνευματική γη και την μετέτρεψε σε ένα γόνιμο πεδίο ώστε να ξυπνήσει ο υπόδουλος Ελληνικός λαός.
Ένας πεφωτισμένος Έλληνας στον πυρήνα της Ευρώπης
Αυτό το σπουδαίο και ξεχωριστό πρόσωπο παρουσιάζει η Αργυρώ Μαντόγλου και μας εντάσσει στο πλαίσιο της δικής του νεανικής διαδρομής όταν από την Σμύρνη μεταναστεύει στο Άμστερνταμ για να γευτεί εκεί τους καρπούς της ελευθερίας και της ελεύθερης σκέψης. Το μυθιστόρημα, το οποίο έχει μεν μυθοπλασία αλλά είναι και βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που μας εμπνέουν ως αναγνώστες ώστε να αναζητήσουμε ενδεχομένως και περισσότερη βιβλιογραφία για να γνωρίσουμε εκτενέστερα έναν εκ των θεμελιωτών αυτού που ονομάζουμε Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Ποια ήταν τα ερεθίσματα που οδήγησαν τον Κοραή να ασχοληθεί με το ελληνικό ζήτημα με τέτοιο ζήλο και τέτοιο πάθος και να μην αναλωθεί απλώς στην ευζωία του και την απόκτηση πλούτου μιας και βρισκόταν μακριά από την σκληρή ελληνική πραγματικότητα;
Ο Κοραής αναλαμβάνει τα ηνία ενός εμπορικού συνεταιρισμού και διαφαίνεται μία λαμπρή σταδιοδρομία σε μία από τις πόλεις που τότε υπήρξαν στο επίκεντρο της ανάπτυξης. Μην ξεχνάμε πως το Άμστερνταμ υπήρξε κέντρο εμπορικών δραστηριοτήτων της τότε Ευρώπης ενώ το Ρότερνταμ ένα από τα κυριότερα λιμάνια της Ευρώπης. Η Ολλανδία, οι Κάτω Χώρες όπως συνήθιζαν να τις αποκαλούν τότε λόγω της χαμηλής στάθμης του νερού, ήταν ένα πέρασμα καίριο και παραμένει μέχρι και σήμερα. Και όμως ο νεαρός Κοραής ήδη από τα πρώτα χρόνια της μετάβασής του είχε μέσα του επιλέξει να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στα ελληνικά δρώμενα και στο ελληνικό ζήτημα και άμεσα ανέπτυξε μέσω και της μόρφωσής του ένα δίκτυο γνωριμιών και αποτέλεσε σημαντική μορφή των γραμμάτων καθώς διψούσε για γνώση. Κυρίως μοναχικός αλλά και ιδιαίτερα στοχαστικός δεν έχανε ευκαιρία για να εμπλουτίσει το πεδίο των γνώσεών του.
Μην ξεχνάμε πως ο Κοραής έζησε τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης, αφού όταν ξέσπασε η Επανάσταση εκείνος ήταν μόλις 18 χρονών και βίωσε ιστορικές εξελίξεις που προφανώς δεν μπορούσαν να τον αφήσουν ανεπηρέαστο. Έζησε σε μία εποχή ραγδαίων κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών που αναμφίβολα του έβαλαν το μικρόβιο της χρησιμοποίησης και της επεξεργασίας των ιδεών αυτών ήδη από μικρή ηλικία προς όφελος του ελληνικού ζητήματος. Με λίγα λόγια άρχισε να διαμορφώνει την προσωπικότητα του ώριμου άντρα που σήμερα γνωρίζουμε και θαυμάζουμε. Εξάλλου, είναι ευρέως γνωστό πως τα πρώιμα χρόνια επηρεάζουν την ύστερη δράση ενός ανθρώπου και αυτό στους στοχαστές και δημιουργούς είναι θέσφατο. Δεν ήταν λίγες οι στιγμές που ο ίδιος εμφάνιζε δείγματα κόπωσης, απογοήτευσης και νοσταλγίας για την πατρίδα που άφησε πίσω. Μέσα του έκαιγε η φλόγα της καταγωγής του την οποία ουδέποτε έκρυψε, υπήρξε όπως ο Ρήγας Φεραίος, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και τόσοι άλλοι άνθρωποι της διασποράς που πονούσαν για όσα υπόμενε ο ελληνικός λαός και ήταν διατεθειμένοι να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.
Η συγγραφέας μάς αναφέρει χαρακτηριστικά: “Ένα πρωί, λίγο πριν βγει στην αγορά ενώ είχε σκύψει για να δέσει τα υποδήματά του, έκανε να σηκωθεί και το κεφάλι του ξαφνικά γέμισε με φως. Γέμισε όπως γεμίζει μια κανάτα από τον πάτο έως επάνω. Η ιδέα ότι αυτό ήταν ένα αρχαίο φως και ότι ίσως αυτό να σήμαινε και ο όρος “φωτισμένος”, του ήρθε αργότερα, όταν άδειασε ξανά, σαν τρύπιο δοχείο, και πάσχιζε να θυμηθεί το πώς του είχε συμβεί, να θυμηθεί την εύθραυστη φύση του φωτός την ώρα που η στάθμη ανέβαινε στο κεφάλι του και εκείνος έπρεπε να κάνει κάτι για να το συγκρατήσει μέσα στο σώμα του”.
Καταλαβαίνουμε από αυτήν την περιγραφή πως ο Κοραής είχε μία ιδιαίτερη αντίληψη των πραγμάτων, είχε μέσα του την κλίση της φιλοσοφικής προσέγγισης των πραγμάτων και ήδη από νεαρή ηλικία ο σπόρος της σκέψης είχε καταλάβει το είναι του. Εντρυφά από νωρίς σε κείμενα Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και έρχεται σε επαφή με την διανόηση και τις ιδέες που θα επηρεάσουν άλλωστε και τους Διαφωτιστές. Ο Κοραής υπήρξε μία ήρεμη δύναμη, δεν μπόρεσε να δει την πατρίδα ελεύθερη και όμως το όνομά του διαπρέπει όπως του αξίζει στους αιώνες με την ελπίδα το όνομά του πάντα να μας γεμίζει με αγάπη για τον τόπο και εκείνος τόσο αγάπησε και υπηρέτησε ανιδιοτελώς.
“Δύο καλά θα μου συμβούν εδώ, είπε μέσα του, δύο καλά για τα οποία θα πρέπει να αψηφήσω τα άλλα. Είθε αυτά να απαλύνουν τον πόνο και να μου δώσουν ώθηση να προχωρήσω, όπως ατάραχα ωθούνται και οι κύκνοι προς τα εμπρός”
“Αναφέρομαι στο εγώ, ενώ βλέποντας το είδωλό μου στο τζάμι του παραθύρου μού είναι ξένο, γιατί υπάρχουν αρκετά καινούργια πρόσωπα που ήρθαν να με προϋπαντήσουν τους τελευταίους μήνες και όλα αυτά είναι ο εαυτός μου”
