Στον μεγάλο Νομπελίστα του Άξιον Εστί ανήκουν πολλά αποφθέγματα που καταδεικνύουν την αγάπη του για τον τόπο που λέγεται Ελλάδα, για την οικουμενική Ελλάδα της γνώσης, της παιδείας, της νέας και της αρχαίας κληρονομιάς των προγόνων μας. Ο Οδυσσέας Ελύτης υπήρξε και συνεχίζει, μέσα από την ποίησή του και τα γραπτά του που παραμένουν διαχρονικά, να αποτελεί φάρο για τα ελληνικά γράμματα, ένας άνθρωπος που πολέμησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ένας στοχαστής που με την ποίησή του και χάρη στην μελοποίηση των στίχων του από κορυφαίους δημιουργούς όπως ο μοναδικός Μίκης Θεοδωράκης, ξαναέμαθε τον σύγχρονο Έλληνα τι θα πει ποίηση. Στα αποσπάσματα των κειμένων που έχει επιμεληθεί και ανθολογήσει με εξαιρετική φροντίδα η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τον καίριο και πλούσιο λόγο ενός ποιητή και φιλοσόφου όπως υπήρξε ο Οδυσσέας Ελύτης, στον οποίο χρωστάμε πολλά ως έθνος.
Ένας ποιητής παντός καιρού που ταξιδεύει στον χρόνο
Είμαστε τυχεροί και ευλογημένοι που έχουμε στα χέρια μας βιβλία σαν και αυτό, μαρτυρίες και αφηγήματα που κοσμούν την πνευματική κληρονομιά αυτού του τόπου που όλο και φτωχαίνει πνευματικά. Η αναδρομή στο παρελθόν μας, το πρόσφατο και απώτερο, δεν είναι παρελθοντολαγνεία, είναι κορυφαία δράση για ανάδειξη του παρελθόντος και του παρόντος μας με βλέμμα στο μέλλον. Διαβάζοντας τα λόγια του Ελύτη μόνο ενεοί και αποσβολωμένοι μένουμε εμπρός στο μεγαλείο της απλότητας και της ομορφιάς του λόγου του. Δεν χρειάζονται τυμπανοκρουσίες και υπερβολές, ούτε φτιασιδώματα και μεγαλοστομίες. Αρκούμαστε στα λίγα για να μην ζητάμε τα πολλά και συνηθίσουμε.
Ο δικός του κόσμος δεν είναι φτιαγμένος από υλικά αλλά από κομμάτια γης, μιας γης και ενός τόπου που υμνεί στα έργα του. Αρκεί μία κόλλα χαρτί και ένα μολύβι, μια ελιά, ένα καράβι και ένας ήλιος για να ανασυνθέσουν το τοπίο της χώρας που τον γέννησε και τώρα εγκιβωτίζει στο χώμα της. Ο Ελύτης είχε άποψη για τα ζητήματα της ελληνικής πολιτικής σκηνής γιατί ήταν ενεργός πολίτης και εδώ έχουμε ένα δείγμα των παρεμβάσεών του μέσα από αποσπάσματα βιβλίων όπως το Συν τοις άλλοις από τις εκδόσεις Ύψιλον, το Εν Λευκώ και τα Ανοιχτά χαρτιά των εκδόσεων Ίκαρος. Πραγματεύεται διάφορα θέματα, καταπιάνεται με διάφορα ζητήματα γιατί ο ίδιος ως προσωπικότητα και φυσιογνωμία των γραμμάτων υπήρξε πολυεπίπεδος, πολυπράγμων και πάντα στην πρώτη γραμμή των επάλξεων στην υπεράσπιση των αρχών του, με μόνο όπλο το μολύβι του.
Υπήρξε ήρεμη δύναμη γιατί με την ποίησή του και με τα γραπτά του, μέρος των οποίων έχουμε την τύχη να διαβάζουμε εδώ, έλεγε τα πάντα και δεν έκρυβε την αγωνία του για το μέλλον της χώρας, ένας αυθεντικός και ζωηρός άνθρωπος του πνεύματος που είχε μέσα του το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού αλλά και τις εμπειρίες από τα δύσκολα χρόνια της κατοχής που επηρέασαν άμεσα το έργο του. Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου που είχε την ευτυχία να ζήσει από κοντά το μεγαλείο αυτού του σπουδαίου ανθρώπου γράφει στον πρόλογο του βιβλίου: “…με περιπέτειες πάμπολλες, αυτές της ιστορίας της, με μοναδικότητα, αυτή του νησιωτισμού της, αλλά και με ανισότητες με έντονες αντιθέσεις αρετών και ελαττωμάτων, η Ελλάδα αναδύεται από το έργο του Ελύτη ως μια ιδιαίτερη υλικοπνευματική οντότητα, απέραντη σε έκταση χρόνου, μικρή σε έκταση χώρου”.
Η Ελλάδα, έτσι όπως ξεδιπλώνεται στην ποίηση του Ελύτη, είναι ένα απέραντο μωσαϊκό ομορφιάς και πόνου, μία ατελείωτη χάρτα του Ρήγα όπου ξετυλίγονται εικόνες, στιγμές και πρόσωπα, είναι η δική του Ελλάδα, η δική του φύση και τα δικά του τοπία έτσι όπως ο ίδιος τα είδε μέσα από το πολυπρισματικό ύφος της ποίησής του που κανέναν δεν αφήνει ασυγκίνητο, που πάντα μαγεύει και σαγηνεύει. “Η ΕΛΛΑΔΑ, ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ ΜΟΥ, εστάθηκε θάμβος. Δεν υπήρξα ούτε πατριώτης, ούτε φυσιολάτρης, ή τουλάχιστον δοκίμασα μεγάλη απορία όταν είδα να μου αποδίδουν τις ιδιότητες αυτές”. Ταπεινός και σεμνός, απομονωμένος στο νησί της γραφής του και ενεργός όταν χρειαζόταν η πατρίδα τον λόγο του, ο Ελύτης διαμόρφωσε μια ποιητική επανάσταση βγαλμένη από τα έγκατα της ελληνικής γης που υμνεί.
Τιμά πρόσωπα ιερά της ελληνικής πραγματικότητας όπως είναι ο Μακρυγιάννης, η Σαπφώ, ο Αρχίλοχος και ο Χαλεπάς, γιατί χωρίς παρελθόν δεν υπάρχει μέλλον. Το προσωπικό του ευαγγέλιο είναι η ανάπτυξη της οικουμενικής Ελλάδας, της Ελλάδας του λόγου και του πνεύματος, εκείνης που μπορεί να διαδραματίσει ισχυρό ρόλο σε Ανατολή και Δύση με μπροστάρη και οδηγό τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που άφησε παρακαταθήκη ο πλούσιος πολιτιστικός της πλούτος και όχι ο ανήθικος τρόπος ζωής τον οποίο στιγματίζει με αρνητικό πρόσημο και τον οποίο κατακεραυνώνει. Εξυμνεί την ελληνική γλώσσα και θέτει όλους εμάς προ των ευθυνών μας για την διάδοσή της και την προστασία της σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας.
“Είμαστε η μόνη χώρα σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο που δεν έπαψε από την εποχή του Ομήρου ίσαμε σήμερα, παρ’ όλες τις περιπέτειες της φυλής, να παράγει ποίηση, και μάλιστα υψηλή ποίηση σε όλους τους αιώνες”. Με σεβασμό και απέραντη εκτίμηση στο έργο του Ελύτη, η νέα γενιά δεν έχει παρά να εντρυφήσει στο εδώ και τώρα, στην αστείρευτη θάλασσα της ποίησής του, για να βρει θησαυρούς καλά κρυμμένους στους ωκεανούς της που αέναα θα ρέουν εις το διηνεκές.
“Ο άνθρωπος, σ’ οποιοδήποτε μονοπάτι κι αν γυρεύει την αλήθεια, είναι υποχρεωμένος να φτάσει στη φύση”
“Σ’ εμένα η πίστη στον Ελληνισμό είναι κάτι άλλο. Συνυφασμένο αναμφισβήτητα με την παράδοση. Αλλά κι εδραιωμένο στο παρόν”
