Η φιλοσοφία μου χάρισε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω οποιαδήποτε στροφή της μοίρας, θα μας πει ο Διογένης ο Κυνικός -και πόσο δίκιο έχει. Διαβάζοντας κλασικούς και σύγχρονους φιλοσόφους δεν κερδίζουμε απλά την επαφή με ένα βιβλίο, ερχόμαστε σε επαφή με μια ολόκληρη κοσμοθεωρία για το πώς κινούμαστε, τι σκεφτόμαστε, πώς αντιδρούμε σε δυσκολίες και προβλήματα που εμφανίζονται. Το βιβλίο αυτό, το οποίο και αποτελεί οδηγό για την ελευθερία μας ως άνθρωποι και ένα απόλυτα χρήσιμο εγχειρίδιο που ξεπερνά τον χρόνο, είναι μια ελεγεία στην έννοια της ελευθερίας έτσι όπως την αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας της και μας την μεταφέρει στο σήμερα ως κάτι διαχρονικό και επίκαιρο που δεν έχει ημερομηνία λήξης. Ο Επίκτητος υπήρξε στωικός φιλόσοφος και ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής της Νικόπολης και σαφώς με το έργο του επηρέασε μεταγενέστερους Έλληνες και Ρωμαίους φιλοσόφους.
Η ελευθερία μας, ένα αγαθό υπερπολύτιμο στον χρόνο
“Ελεύθερος είναι εκείνος που ζει όπως θέλει, που κανένας δεν μπορεί να τον εξαναγκάσει να κάνει το οτιδήποτε, που τίποτα δεν μπορεί να του σταθεί εμπόδιο, που τίποτα δεν μπορεί να του επιβληθεί με το ζόρι ͘ εκείνος που όταν κάτι το επιλέγει δεν συναντά αντίσταση, που όταν κάτι το επιθυμεί το έχει, που ποτέ δεν του συμβαίνει κάτι που να μη θέλει να του συμβεί”. Τα λόγια αυτά, χάρη στην μετάφραση του Θάνου Σαμαρτζή στα νέα Ελληνικά, αποδίδονται στον Επίκτητο και είναι μια κάποιου είδους προσπάθεια ορισμού της έννοιας ελευθερίας. Και αυτό γιατί η έννοια ελευθερία είναι ευρεία και πολυεπίπεδη, πολυσύνθετη θα έλεγα και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα σκέψεων και συλλογισμών. Οφείλουμε να συλλογιζόμαστε όπως ο Επίκτητος, να στοχαζόμαστε για ό,τι μας συμβαίνει και πόσο μάλλον για ένα τόσο σημαντικό αγαθό όπως η ελευθερία για το οποίο έχουν δοθεί τόσοι και τόσοι αγώνες ανά τους αιώνες και ακόμα και σήμερα που θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, σε κάποια σημεία του πλανήτη δεν θεωρείται δεδομένη.
Η φιλοσοφία γίνεται αδιαμφισβήτητα το απαραίτητο εργαλείο για να αντιληφθούμε αλλιώς τη ζωή στο σύνολό της, τις χαρές και τις λύπες της. Μελετώντας φιλοσοφία δεν σημαίνει πως κινητοποιείται κάποιος αυτόματος μηχανισμός που μεταβάλλει με το πάτημα ενός κουμπιού τη διάθεση μας προς το καλύτερο, οδηγώντας μας στην ευδαιμονία μας από τη μια στιγμή στην άλλη. Είναι μια διαρκής διαδικασία προσπάθειας αλλαγής θέασης των πραγμάτων, ένας άλλος εναλλακτικός τρόπος που μόνο θετικά μπορεί να μας προσφέρει γιατί έτσι θα κατανοήσουμε το πραγματικό νόημα της ύπαρξής μας και της παρουσίας μας στον κόσμο. Με όχημα την στοχαστική ματιά του Επίκτητου στο θέμα της ελευθερίας, ξεδιπλώνεται ένας ολόκληρος κόσμος σκέψης αυτού του σπουδαίου ανθρώπου. Κακώς έχουμε κατά νου την φιλοσοφία ως κάτι παντελώς θεωρητικό που το προσπερνάμε γιατί η ουσία βρίσκεται αλλού, στα πιο άμεσα και απτά, αυτά που το βιβλίο αυτό προσφέρει στο κοινό αναγνώστη και όχι στον ειδικό.
Μη λησμονούμε πως δεν υπάρχει παρθενογένεση σε κανέναν τομέα αλλά οι ιδέες προκύπτουν όταν οι στοχαστές πατάνε σε παλαιότερες πεποιθήσεις και χτίζουν έτσι τη δική τους θεωρία. Οι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι υπήρξαν ο οδηγός αλλά από την ρωμαϊκή εποχή και ύστερα αναδύθηκαν νέες αντιλήψεις, νέες φιλοσοφικές απόψεις που διαμόρφωσαν την δυτική σκέψη έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Ο ρόλος του καθενός από τους στοχαστές που αναφέρονται στο βιβλίο υπήρξε κομβικός και θεμελιώδης και εμείς τυχεροί που μπορούμε να τους γνωρίσουμε και έπειτα αν το θελήσουμε να εντρυφήσουμε ακόμα εκτενέστερα. Έτσι, ο Κικέρων, ο Σενέκας και τόσοι άλλοι επίγονοι του Επίκτητου πάτησαν πάνω στις δικές του ιδέες για να μας δώσουν και εκείνοι τα φώτα τους.
Ο Επίκτητος, μέσα από τον διάλογο με τον συνομιλητή του ο οποίος του θέτει συνεχώς ερωτήματα και προσφέρει έτσι ο ερωτώμενος τις απαντήσεις, επιστρατεύει μία τακτική και μια μέθοδο που ακολουθείται κατά κόρον στα αρχαία κείμενα, δηλαδή στον τρόπο προσέγγισης της κοινής λογικής. Είναι μια μορφή δημοκρατικής επικοινωνίας όπου τίθεται εν αμφιβόλω θέσεις και τοποθετήσεις, προκύπτουν συνεχώς νέα ερωτήματα, αναδύονται απορίες εύλογες και μη και τελικά είναι ένας τρόπος για να προσπαθήσει ο αφηγητής να πείσει το κοινό στο οποίο απευθύνεται για την ορθότητα των απαντήσεών του και έτσι θεωρεί πως οδηγεί τη συνομιλία προς σίγουρη κατεύθυνση.
“Στρέψε προς κάθε κατεύθυνση το βλέμμα σου και απόδιωξε τα μακριά από σένα. Καθάρισε τις ιδέες σου, ώστε να μη δεθεί πάνω σου κάτι που είναι δικό σου, να μην αναπτυχθεί μαζί σου κάτι ξένο, και να μη λυπηθείς αν φύγει από σένα”. Να μία ακόμα ερμηνεία της έννοιας της ελευθερίας, μία οδός διαφυγής από δεσμά που αιχμαλωτίζουν την ελευθερία και καταπιέζουν τους ανθρώπους να την απολαύσουν. Η ελευθερία δεν είναι μία έννοια αόριστη, είναι κάτι που καθημερινά εφαρμόζεται στην κοινωνική μας ζωή και εξαρτάται απόλυτα από τις δικές μας αποφάσεις και επιλογές, άρα μία κρίσιμη σταθερά στην εξίσωση της ζωής. Σε αυτό εμμένει ο Επίκτητος και μας παραθέτει όλες τις εκφάνσεις της σκέψης του για να διαλέξουμε από αυτές και να τις επεξεργαστούμε ώστε να τις κατανοήσουμε. Ο λόγος του είναι νηφάλιος και καίριος, δεν επιχειρεί να εξουσιάσει την σκέψη μας αλλά να μας προσφέρει τον χρόνο και τον τρόπο που θα σκεφτόμαστε και εμείς με την σειρά μας.
“Καλά είναι αυτά που είναι δίκαια και πρέποντα, κακά είναι εκείνα που είναι άδικα και αισχρά”
“Για έναν ερωτευμένο, όταν αναγκάζεται να κάνει κάτι ενάντια στα πιστεύω του, και που, μολονότι συλλαμβάνει με τον νου του τι είναι το σωστό, δεν βρίσκει τη δύναμη να το ακολουθήσει, για έναν τέτοιο άνθρωπο λοιπόν θα μπορούσε κάποιος να νιώσει οίκτο, σαν να το έχει κατακτήσει κάτι ακατανίκητο και υπό μία έννοια θεϊκό”
