Ο Πικάσο είχε γράψει κάποτε πως η τέχνη ξεπλένει από τη ζωή μας την σκόνη της καθημερινότητας ενώ ο Πάουλ Κλεε με την σειρά του και με κάπως σκωπτικό τρόπο έγραφε πως όσο πιο τρομακτικός γίνεται ο κόσμος τόσο πιο αφηρημένη θα γίνεται η τέχνη, γιατί σε έναν κόσμο ειρηνικό η τέχνη είναι ρεαλιστική. Αυτές είναι οι απόψεις δύο σπουδαίων ζωγράφων του 20ου αιώνα που με την σκέψη τους δίνουν το στίγμα του τι είναι τέχνη για αυτούς. Η τέχνη οφείλει να είναι ένα πεδίο γνώσης που θα μεταδίδεται με αγάπη προς τους πολλούς ώστε να μην καθίσταται μια επιστήμη που θα απευθύνεται σε μία ελίτ ανθρώπων. Η τέχνη πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, μικρούς και μεγάλους, φτωχούς και πλούσιους, γιατί μέσω της τέχνης η ψυχή θεραπεύεται και ηρεμεί.
Τα δύο βιβλία που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Επίκεντρο και έχουν ως αντικείμενο την εξέλιξή της τέχνης μέσα από δύο αιώνες ιδιαίτερα κομβικούς όπως ο 19ος και ο 20ος αιώνας σε μία προσπάθεια να κατανοήσουμε, γνώστες και μη, ειδικοί και μη, όλα όσα έχουν παραχθεί εδώ και παραπάνω από διακόσια χρόνια, μέσα από διαμάχες, πολέμους, συγκρούσεις, επαναστάσεις, κοινωνικές αναταραχές ανά τον κόσμο. Τι οδήγησε τον Πικάσο να ζωγραφίσει την Γκουέρνικα, για ποιο λόγο ο Ζακ Λουί Νταβίντ μετέτρεψε σε πίνακα την περίφημη δολοφονία του Μαρά από την Σαρλότ Κορνταί και πώς εμπνεύστηκε ο Ντελακρουά τα θέματά του για την Ελληνική και Γαλλική Επανάσταση; Πλήθος ζωγράφων και καλλιτεχνών έδρασαν μέσα στους δύο αυτούς αιώνες και μας άφησαν παρακαταθήκη έργα μοναδικά και ξεχωριστά που πλέον έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε στα μεγάλα μουσεία του κόσμου.
19ος αιώνας: Ένας υπέροχος κόσμος τέχνης και ζωγραφικής
Η ιστορία της τέχνης είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία και τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα, η τέχνη διάγει βίους παράλληλους με την ιστορία και η ιστορία της τέχνης αποτελεί βασικό παρακλάδι του δέντρου που λέγεται ιστορία. Οι ζωγράφοι και οι δημιουργοί των έργων αποτελούν μέρη της ίδιας κοινωνίας, επηρεάζονται, αντλούν έμπνευση, προβληματίζονται, είναι όπως οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι παρατηρητές των όσων συμβαίνουν έξω από τα εργαστήριά τους. Αυτή ίσως είναι και η μεγαλύτερη επανάσταση του 19ου αιώνα έτσι όπως την βλέπουμε να ξεδιπλώνεται στο βιβλίο Η τέχνη του 19ου αιώνα, ένα συλλογικό έργο που μόλις κυκλοφόρησε και την επιμέλεια του οποίου έχει για την ελληνική έκδοση ο Μιλτιάδης Παπανικολάου. Αποτελεί μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να γνωρίσει ο επίδοξος αναγνώστης και μελετητής την τέχνη κορυφαίων ζωγράφων όπως ο Βαν Γκογκ, ο Μονέ, ο Ζερικό, ο Τέρνερ, ο Γκόγια. Καθένας από αυτούς έχτισαν με τον τρόπο τους την αυτοκρατορία της ζωγραφικής και τους είμαστε ευγνώμονες για αυτό που άφησαν πίσω ως κληρονομιά.
Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται ένα ευρύ φάσμα ζωγράφων και αναλύσεων περί των έργων κυρίως από τον ευρωπαϊκό χώρο που υπήρξε και ο πυρήνας της καλλιτεχνικής δημιουργίας του αιώνα αυτού, ενός αιώνα με την διαμόρφωση νέων κρατών, με επαναστάσεις και συγκρούσεις, ενός αιώνα που ουσιαστικά ανακοίνωνε τα όσα δραματικά θα βλέπαμε να εκτυλίσσονται στον επόμενο. Και όμως παρόλο τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις ο 19ος αιώνας υπήρξε ένας αιώνας πλούσιος από πλευράς παραγωγής τέχνης, λογοτεχνίας και ζωγραφικής κυρίως, ένας αιώνας έδωσε την δυνατότητα της μετάβασης σε ένα πιο ελεύθερο πεδίο έκφρασης, κάτι που δεν υπήρχε στους αιώνες που προηγήθηκαν. Κινήματα όπως ο ρομαντισμός, ο ρεαλισμός, ο συμβολισμός, ο ιμπρεσιονισμός είδαν το φως και οι δρόμοι και τα μουσεία άρχισαν σιγά σιγά να ανοίγουν στο ευρύ κοινό για να τα θαυμάσουν, με λίγα λόγια είχαμε έναν εκδημοκρατισμό της τέχνης.
Η τέχνη από το 1900: Η εξέλιξη στον χρόνο
Πρόκειται για ένα πολύ φιλόδοξο σύγγραμμα που μας παρουσιάζει την περίοδο της τέχνης κατά τον κρίσιμο αλλά και τόσο συναρπαστικό 20ο αιώνα. Τον αιώνα δηλαδή που συνέχισε την παράδοση των κινημάτων με πρώτο τον φωβισμό και ύστερα κινήματα όπως τον κυβισμό, με εκπροσώπους τον Ντεραίν, τον Πικάσο, τον Γκρις, τον εξπρεσιονισμό, την αφηρημένη τέχνη, τον κονστρουκτιβισμό, τον σουρεαλισμό, τον ντανταϊσμό, το Bauhaus. Αποτελεί λοιπόν το σπουδαίο αυτό βιβλίο ένα πανόραμα της τέχνης που ξεκίνησε με αυτά τα κινήματα και συνεχίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τον αιώνα που άλλαξε τις ισορροπίες και το επίκεντρο των τεχνών από την Ευρώπη προς την Αμερική, με κινήματα όπως η Ποπ αρτ, η κινηματική τέχνη, ο νεοεξπρεσιονισμός και άλλα πολλά.
Με πλούσια εικονογράφηση, γιατί ιστορία της τέχνης χωρίς εικόνες δεν νοείται, αλλά και με πλούσιο κείμενο και επεξηγήσεις που αφορούν τόσο σε ειδικούς όσο και σε μη ειδικούς μας προσφέρει την δυνατότητα να ξεναγηθούμε νοερά σε αυτό το μωσαϊκό τεχνών που έβαλε τις βάσεις για όλα αυτά που γνωρίζουμε σήμερα. Ζωγράφοι, γλύπτες, φωτογράφοι είναι οι πρωταγωνιστές σε αυτήν την εξαιρετική μελέτη, μία μελέτη για έναν αιώνα όπου οι δημιουργοί κλήθηκαν να αναμετρηθούν με την ιστορία και τα γεγονότα της, πολλοί από αυτούς εκδιώχθηκαν, λογοκρίθηκαν, σκοτώθηκαν, υπέστησαν κακουχίες και όμως κατάφεραν μέσα σε αυτόν τον πυρετό και τις δυσμενείς συγκυρίες να δημιουργήσουν έργα μοναδικά και αξεπέραστα.
Προσωπικότητες όπως ο Σαγκάλ, ο Πόλοκ, ο Ματίς, ο Μοντιλιάνι, ο Γουόρχολ και τόσοι άλλοι παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου που έχουν επιμεληθεί τέσσερεις από τους πιο εξέχοντες ιστορικούς τέχνης και ο καθένας και όλοι μαζί έχουν συμβάλει στην συγγραφή ενός εμβληματικού πονήματος που σκοπό έχει την εξοικείωση με την ιστορία της τέχνης έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στις δεκαετίες. Αξίζει να εντρυφήσουμε στην ομορφιά της τέχνης του 20ου αιώνα όπως άλλωστε και του 19ου αιώνα γιατί η γοητεία της τέχνης είναι ικανή να μας σώσει από την μονοτονία της καθημερινότητας, να μας ανοίξει νέους ορίζοντες στην οπτική γωνία από την οποία βλέπουμε τον κόσμο και εξάλλου η τέχνη είναι το μόνο ίχνος που αφήνει ο άνθρωπος πάνω στη γη και το αποτύπωμα αυτούς μέσα σε αυτούς τους δύο αιώνες ήταν κομβικό.
“Επιθυμώ η ζωγραφική μου να είναι αναπαυτική σαν πολυθρόνα” Ανρί Ματίς
“Ονειρεύομαι ότι ζωγραφίζω και μετά ζωγραφίζω αυτό που ονειρεύομαι” Βίνσεντ Βαν Γκογκ
“Μου πήρε τέσσερα χρόνια να μάθω να ζωγραφίζω σαν τον Ραφαήλ και μια ολόκληρη ζωή να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί” Πάμπλο Πικάσο
