Χάρλεμ ώρα μηδέν θα μπορούσε να είναι ένας άλλος τίτλος για το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα του ΜακΚέι, ένα μυθιστόρημα βαθιά κοινωνικό και ανθρώπινο, καθώς ο συγγραφέας καταθέτει στις σελίδες αυτές όλο τον παλμό από μια ζωή δύσκολη, σκληρή και άγρια, μια ζωή ενός έγχρωμου που παλεύει να συνυπάρξει ισότιμα σε μια κοινωνία λευκών, μια κοινωνία εχθρική που συμπεριφέρεται άκρως υποτιμητικά σε αυτόν. Ο ΜακΚέι υπήρξε μία πολυσχιδής αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, ένας γνήσιος λογοτέχνης και μια πνευματική προσωπικότητα που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της σε αυτό που ονομάζουμε αμερικανική λογοτεχνία, με μία πληθώρα έργων.
Η λογοτεχνία των έγχρωμων συγγραφέων, όπως ο Μπίτσερ Στόου με την Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά, η Χάρπερ Λι με το Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια, ο Ραλφ Έλισον με τον Αόρατο άνθρωπο, ο Τζέιμς Μπάλντουιν με το Κουαρτέτο του Χάρλεμ, ο Γουίλιαμ Μέλβιν Κέλι με το βιβλίο του Ένας διαφορετικός τυμπανιστής, έχει μακραίωνη ιστορία. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα που έγραψαν ιστορία και η λίστα είναι ατελείωτη όπως και ο πόνος των ανθρώπων αυτών άλλωστε.
Μια δραματική περιήγηση στον κόσμο του Χάρλεμ
Αναμφίβολα, τα κρούσματα ξενοφοβίας και επιθετικότητας έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη, η οποία και πλήττεται σφόδρα λόγω και του μεγάλου προβλήματος του μεταναστευτικού. Παράλληλα, τα κινηματα της λαμβάνουν όλο και πιο αυξημένα ποσοστά στις ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που είχε να συμβεί από την εποχή της ανόδου του ναζισμού και του φασισμού στην γηραιά ήπειρο τη δεκαετία του 1930. Μέσα σε αυτό το σκηνικό κοινωνικού πολέμου και αστάθειας, μέσα στη δίνη των φυλετικών διακρίσεων και του εκφοβισμού, μυθιστορήματα του παρελθόντος όπως αυτό του ΜακΚέι έρχονται να μας θυμίσουν πόσο εύθραυστος είναι ο κοινωνικός ιστός και πως η ιστορία μπορεί και επαναλαμβάνεται με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το βιβλίο σαφώς αναφέρεται στον ρατσισμό που υπέστησαν εκατομμύρια Αφροαμερικανοί σε μία χώρα που συντελούνταν ραγδαίες αλλαγές και πολιτική αναταραχή, η οποία θα οδηγούσε λίγο αργότερα στη δολοφονία του προέδρου Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Εμπρησμοί κατά κατοικιών, απάνθρωπες συμπεριφορές και διωγμοί από σχολεία και πανεπιστήμια, βιαιοπραγίες λευκών αστυνομικών εναντίον έγχρωμων πολιτών είναι μόνο μερικά από τα γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα. Και εδώ σκιαγραφείται η ιστορία ενός ανώνυμου ήρωα που αφηγείται τη δική του διαδρομή του από τη συμμετοχή του στον πόλεμο, τα ταξίδια του σε Λονδίνο και Μόσχα, την ενεργή δράση του στο ανερχόμενο κομμουνιστικό κόμμα, την επιστροφή του σε ένα φλεγόμενο από τις φυλετικές διακρίσεις και την ανάγκη για επιβίωση Χάρλεμ.
Ο ήρωας του ΜακΚέι, ο ίδιος κατά μια έννοια, είναι ένας περιπλανητής της ζωής, ένας περιπατητής δύο όχθεων για να θυμηθούμε και τον Γκιγιόμ Απολιναίρ. Ταξιδεύει στο εξωτερικό, στο Λονδίνο συγκεκριμένα για να εργαστεί και για να ξεφύγει υποτίθεται από την καταπίεση κατά των έγχρωμων. Εκεί ωστόσο θα απογοητευτεί από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και τις προσβολές που θα δεχτεί και θα αποφασίσει να επιστρέψει στο Χάρλεμ. Οι συνθήκες είναι δύσκολες, η κοινωνική του θέση στο ναδίρ και όμως ο Τζέικ Μπράουν είναι εκείνος που επιμένει να ζει μέσα από αυτή τη σκληρή πραγματικότητα και τελικά η επιστροφή του στο Χάρλεμ που τόσο αγαπούσε είναι η επιστροφή σε μία ζωντανή κόλαση, είναι η επιστροφή σε έναν τόπο σκληρό και αδυσώπητο, εκεί όπου η νυχτερινή ζωή κρύβει παγίδες και είναι ένας αγώνας για επιβίωση.
Ο ΜακΚέι χτίζει δίχως άλλο και με μεγάλη δεξιοτεχνία την προσωπογραφία του έγχρωμου της εποχής του, το δικό του πορτραίτο μέσα από το οποίο θα αφηγηθεί όλο τον κόσμο της επιβίωσης με τον οποίο ήρθε σε επαφή. Ο πρωταγωνιστής του, ο Τζέικ Μπράουν θα γνωρίσει τον Ρέι, έναν ιδεολόγο και πολύ διαβασμένο άνθρωπο, έναν ιδιαίτερα καλλιεργημένο τύπο που διαβάζει λογοτεχνία με μανία και πάθος ενώ εκείνος παράλληλα αλλάζει συνεχώς εργασίες για να επιβιώσει. Ο Τζέικ Μπράουν κινείται στα καταγώγια και τα μπαρ που είναι αποκλειστικά για έγχρωμους και έρχεται σε επαφή με όλα τα πρόσωπα της κοινωνίας των μαύρων στην οποία ζει και δραστηριοποιείται. Θα γνωρίσει γυναίκες πολλές και κυρίως θα συνδεθεί με την Φελίς, μία πόρνη που του παίρνει τα μυαλά και τον παρασύρει ενώ εκείνος πασχίζει να βρει την ισορροπία στη ζωή του.
Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό αναδεικνύονται περίτρανα οι κοινωνικές ανισότητες και ένας κόσμος κατώτερος, μια τάξη κοινωνική στο περιθώριο, μια κατηγορία ανθρώπων δεύτερης κατηγορίας σαν ο Λίνκολν ποτέ να μην έδειξε το σωστό δρόμο, σαν ο χρόνος να έχει παγώσει για πάντα στα χρόνια της σκλαβιάς. Η λογοτεχνία ανέκαθεν υπήρξε ένας τρόπος ανάδειξης των κοινωνικών ζητημάτων και οι συγγραφείς μέσα από τα γραπτά τους και την αφήγησή τους καθρεφτίζουν με γλαφυρό και έμμεσο τρόπο όλα αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία, ανταποκριτές της οι ίδιοι μας καλούν σε συστράτευση και σε συλλογισμό. Εμείς δεν έχουμε παρά να μελετήσουμε το έργο τους και να γίνουμε κοινωνοί των πιο μύχιων σκέψεών τους αναλογιζόμενοι και τον ρόλο μας σε αυτό το κλίμα αναταραχής, η ήπια αντίδραση του καθενός μας απέναντι στο τέρας του ρατσισμού είναι κομβική και επιβεβλημένη.
“Εμείς οι νέγροι χρειαζόμαστε κάτι νέο. Αλλά λαμβάνουμε παιδεία όπως… όπως τα σπίτια μας. Όταν μετακομίζουν οι λευκοί, μπαίνουμε εμείς και αποκτούμε όλα τα παλιά και τα πεθαμένα”
“Είναι ωραίο να ξεκινάς με ωραίες θεωρίες από μια προνομιακή θέση στη ζωή. Όταν όμως έχεις την ευκαιρία να μάθεις τη ζωή από πρώτο χέρι, είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα”
