Βυθίζεσαι στη σκληρότητα ή πετάς στην κωμική λαμπρότητα, λέει ο Μπωντλαίρ για σένα, είσαι ένας καλλιτέχνης μεγαλοφυής που πολλές φορές μας τρομάζεις με εκείνα τα περίεργα και μακάβρια πρόσωπα, εκείνες τις εκκεντρικές μορφές που προκύπτουν από τους εφιάλτες σου τα βράδια. Αδυνατείς να τις διώξεις μακριά σου και για αυτό τις ζωγραφίζεις για να λυτρωθείς από αυτές, αυτός είναι ο τρόπος να τις ξεπεράσεις για να μην επανεμφανιστούν. Γιατί τα βράδια για σένα είναι όλεθρος και κίνδυνος, φοβάσαι και τρέμεις στην ιδέα πως θα ξαναπέσεις για ύπνο και θα τις δεις μπροστά σου και θα σε ακολουθούν σαν φαντάσματα. Ο αξεπέραστος ποιητής Μπωντλαίρ είχε επίσης γράψει για σένα πως στην Ισπανία ένας εξαίρετος άνδρας μας άνοιξε κωμικούς ορίζοντες και πως κανείς δεν έχει τολμήσει να εισδύσει βαθύτερα στο βασίλειο του παραλόγου απ’ όσο εσύ. Σε αυτά τα λόγια συμπυκνώνεται όλο σου το είναι και το φαίνεσθαι, η προσωπικότητα ενός αλχημιστή όπως εσύ που πάλεψες σκληρά με τη συνείδησή σου, αυτοψυχολογήθηκες, ταλαιπωρήθηκες στις γραμμές των δικών σου οριζόντων και σαν ένας ακούραστος έφηβος μέχρι τέλους υπηρέτησες την τέχνη σου, αφοσιωμένος και αποκλειστικά δοσμένος σε αυτήν. Δέσμιος των ονείρων σου και αφηγητής των εσωτερικών σου παλινδρομήσεων, υπήρξες ένας Πόε της ζωγραφικής και μετουσίωσες τις σκέψεις σου σε εικόνες ενώ ύψωσες παράλληλα το δικό σου προσωπικό καλλιτεχνικό ανάστημα με σθένος και αυταπάρνηση ενάντια σε βασιλείς, εχθρούς και εικαστικούς αντιπάλους. Με λίγα λόγια δεν σου έφταναν τα δικά σου προβλήματα, είχες και πολλούς εξωγενείς παράγοντες και σε όλα αυτά η κώφωση που όλο και χειροτέρευε σου έκανε τη ζωή πολύ δύσκολη. Και όμως επέμεινες παρά το πείσμα των καιρών και των αγωνιών που βίωνες. Διακρίθηκες από νωρίς για την απαράμιλλη εμμονή σου σε ένα ύφος πιο ακαδημαϊκό στις αρχές της σταδιοδρομίας σου με έμφαση στην ανάγκη για αποδοχή από ένα περιβάλλον άκρως ανταγωνιστικό και αναφέρομαι σε αυτό της βασιλικής αυλής. Βλέπεις δεν πρόλαβες να ζήσεις την αμέσως επόμενη εποχή όπου οι ιμπρεσιονιστές ξέφυγαν πια από τις προσωπογραφίες και ασκήθηκαν στη ζωγραφική τοπίου, αυτή την εποχή όμως εσύ την ανακοίνωσες με εμφατικό τρόπο. Εσύ ήσουν αναγκασμένος να υπηρετείς αυτό το περίφημο ακαδημαϊκό πρότυπο που για αιώνες είχε εγκατασταθεί για τα καλά στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Θα ταξιδέψεις στη Ρώμη για να μελετήσεις του Ιταλούς ζωγράφους, μιας και αυτός ήταν ένας διακαής σου πόθος. Όλοι γνωρίζουμε πως ο Τιέπολο σε μάγεψε ακριβώς δηλαδή όπως μάγεψες εσύ εμένα με αυτούς του ζωγραφικούς πίνακες μέσα από τους οποίους ξεπηδά ζωή και ιστορία. Έχοντας λοιπόν γίνει δέκτης αυτής της μυσταγωγικής ατμόσφαιρας της Αιώνιας Πόλης θα γίνεις δεκτός πίσω στη Μαδρίτη με μεγαλύτερη θέρμη. Πάντα σε έλκυε η υπηρεσία της εξουσίας, να είσαι ένας ζωγράφος της αυλής για να εξασφαλίσεις τα προς το ζην και να ζεις πιο άνετα αλλά στην πορεία θα φανεί πως ούτε αυτό το άντεξες και πολεμούσες με τον εσωτερικό σου κόσμο να δεις τι θα υπερισχύσει. Ναι τα χρήματα ήταν πολλά και η τιμή τεράστια αλλά δεν μπορούσες να συμβιβαστείς με τις επιταγές και αυτό σε έπνιγε γιατί η βασιλική αυλή ήταν τόσο μικρή για σένα, δεν μπορούσε να σε χωρέσει ούτε εσένα ούτε και το ευρύ πνεύμα σου, τις ενδόμυχες ανησυχίες σου, τα βάσανά σου, αυτά που καλούσουν να φέρεις εις πέρας μόνος. Η αποτυχία σου να εισέλθεις στη βασιλική ακαδημία δύο φορές είναι παράσημο για σένα και είναι κάτι που θα σε πεισμώσει. Σαφώς δεν εγκαταλείπεις την προσπάθεια όπως ποτέ δεν εγκατέλειψες το δρόμο τον οποίο είχες χαράξει. Πέτυχες αλλά ουσιαστικά τα θέματά σου που πίστευες πως θα γίνουν αποδεκτά από την αυλή δεν έγιναν και να η πρώτη σου δοκιμασία, συνέχισες να πολεμάς τα στερεότυπα, να επιβάλλεις τους δικούς σου όρους με επιμονή και υπομονή γιατί όπως ζωγράφισες ιστορικά είχες και ιστορικό δαίμονα μέσα σου που σε παρακινούσε να επιμείνεις. Κανείς δεν αμφισβητούσε το ταλέντο σου και την ικανότητά σου μα εσύ αμφέβαλλες και βίωνες στιγμές έντασης και αυτοκαταστροφής και με μανιώδη τρόπο κατάφερες να ασκήσεις κριτική στο καθεστώς και στο βασιλιά με χτυπήματα υπόγεια και κάτω από τη μέση γιατί δεν ήθελες να χάσεις τη θέση που σου έδινε την αίγλη και τα χρήματα για να ζεις. Ήσουν περήφανος Φρανθίσκο και δεν θα άφηνες να σου πατήσουν την αξιοπρέπειά σου και την αξία σου για αυτό και ζωγράφισες τα μέλη της βασιλικής οικογένειας με δόση υποδόριας ειρωνείας και έμμεσου σαρκασμού κάτι ωστόσο που ευτυχώς για σένα δεν έγινε ποτέ αντιληπτό. Αυτή είναι βεβαίως άλλη μία έκφανση της προσωπικής σου επιτυχίας να πράξεις τα δέοντα με ευφυέστατο τρόπο και να μην προδώσεις τις κατευθύνσεις και τις οδηγίες που σου είχαν δώσει οι χρηματοδότες σου μα όχι ακριβώς μαικήνες σου με την ακριβή έννοια του όρου. Είχες όπλα στη φαρέτρα σου και εξοβέλιζες με δική σου προσωπική μέθοδο όποιον πήγαινε ενάντια στα θέλω σου, κάποιες στιγμές δίσταζες μα η πίστη στις αξίες σου ποτέ δεν προδόθηκε και εσύ δεν προδόθηκες. Οι απειλητικές και τερατώδεις μορφές μπαίνουν στη ζωή σου απροσδόκητα και κατακλύζουν το μυαλό σου μα αδυνατείς πάραυτα να απελευθερωθείς. Είσαι συνεχώς στοιχειωμένος και μόνο τα σχέδια και τα χαρακτικά σου φτάνουν για να καταλάβω τι περνάς και σε τι απόκοσμο κόσμο έχεις μεταφερθεί. Δεν μπορείς να κοιμηθείς και δεν μπορείς να ζήσεις όπως πριν, ακόμα και όταν περπατάς μοιάζουν να σε συναντούν, σε επισκέπτονται δίχως να σε προειδοποιήσουν, δίχως να λάβουν υπόψιν τους τη συναισθηματική κατάστασή σου και αυτό φυσικά σε αποδιοργανώνει. Μα πες μου κάτι σε παρακαλώ είχες και από μικρός τέτοιες εισβολές στο είναι σου, αυτό είναι κάτι που μου έχεις κρύψει μέχρι τώρα και σε εμένα τα λες όλα. Μήπως έχει να κάνει με τα όσα έμαθες για την Ιερά εξέταση και τα βασανιστήρια στους ανθρώπους; Εσύ βέβαια έκανες ό,τι μπορούσες για να ξεμπροστιάσεις αυτή την ασυδοσία και την δήθεν ιερά της αποστολή στο όνομα της πίστης και της θρησκείας όπως διατυμπάνιζαν οι “σεβαστοί ιερείς”. Κάτι από αυτά που άκουσες και είδες έμεινε χαραγμένο στο μυαλό σου άραγε; Μένεις όλο και πιο απομονωμένος και το μόνο που κάνεις είναι να δίνεις διέξοδο στην οργή σου αυτή μέσω των εικόνων που κατήγγειλαν ανοιχτά τη σαπίλα και τη διαφθορά, να η δική σου σταυροφορία. Είσαι πια σε ρόλο ανακριτή και με στεντόρεια φωνή κατακρίνεις το καθεστώς και τα παραλειπόμενα όντας εντός του. Ζεις τις πολιτικές αναταράξεις σε μια Ευρώπη που φλέγεται μα φλέγεσαι και εσύ γιατί δεν μπορείς να μείνεις αμέτοχος σε όλον αυτό τον πολιτικό και ιστορικό πυρετό που συμβαίνει γύρω σου. Παίρνεις καμβά και πινέλο, αναμειγνύεις τα χρώματα και να που βρίσκεσαι στο μετερίζι της τέχνης να υπηρετήσεις την αλήθεια και τον άνθρωπο. Είσαι εκεί παρών με όλες σου τις δυνάμεις, να καταγγείλεις αδικίες σαν εκείνη την εκτέλεση Ισπανών αγωνιστών από Γάλλους, ένα γεγονός που σε σημάδεψε και πως να μην σε σημαδέψει όταν οι κώδωνες της απανθρωπιάς χτυπάνε γύρω σου εκκωφαντικά; Η δυστυχία των ανθρώπων σε αγγίζει, σε πολιορκεί, σε πνίγει και δεν έχεις άλλη σανίδα σωτηρίας και άλλο όπλο από τη ζωγραφική σου. Ξεγυμνώνεις την αλαζονεία και την ανοησία αλλά στρέφεσαι ενάντια και στο βασιλικό αξίωμα αναδεικνύοντας την γελοία αυτοπεποίθηση και την υποκρισία τους όταν όλα γύρω μυρίζουν φωτιά. Δεν έχεις μάθει να στέκεσαι άπραγος, έχεις μάθει να είσαι στην πρώτη γραμμή και στη μάχη ενάντια στο μίσος και το ψέμα. Η ακοή σου είναι η αχίλλειος πτέρνα σου και σου στοιχίζει γιατί χάνεις σε ερεθίσματα και “κερδίζεις” σε μαύρες εικόνες που σε πλημμυρίζουν. Αναμετριέσαι με τα θηρία και τα φαντάσματα της ψυχής σου καλέ μου Φρανθίσκο, ζεις την επίγεια σταύρωση με σκοτεινά όνειρα που πλήττουν και κατατρέχουν τη ζωή σου και τον ύπνο σου, γίνεσαι σκιά του εαυτού σου. Και όμως και πάλι αντιστέκεσαι ηρωικά και θαρραλέα, για το καλό της πατρίδας και με αγάπη για τη ζωή μετατρέπεις, δεν ξέρω πως άντλησες τόση δύναμη, τις ερινύες αυτές καθώς και τους εφιάλτες σου σε έργα εμπνευσμένα, σε έργα μεγαλεπήβολα, σε έργα με παλμό και ένταση, σε έργα που φωνάζουν, Φρανθίσκο ζήσε! Τα έργα σου έχουν πείσμα και πάθος για διαφυγή από το σκοτάδι και ανέλιξη στο φως, ακριβώς ο σύγχρονός σου Μπετόβεν που αγωνιζόταν και αυτός να μεταλλάξει την κώφωση σε ωδή προς τη χαρά της ψυχής του. Ο θάνατος όλο και σε παραμονεύει, όλο και σου κρύβεται στη γωνία να σε αρπάξει και όμως δεν σταματάς να δημιουργείς ανοίγοντας μέτωπο εναντίον του με “μαύρες ζωγραφιές” όπου σε βλέπω να αγωνίζεσαι για την καθαρότητα της ψυχής σου και της συνείδησής σου, είναι δεδομένο πως βρίσκεσαι σε μια μακάβρια και διαταραγμένη ψυχολογική κατάσταση. Κλείνεσαι όλο και περισσότερο στα ενδότερα, γίνεσαι μισάνθρωπος και όλο και πιο απαισιόδοξος μα ζεις ακόμα. Στις “Παροιμίες” σου, εμφανίζεσαι σε τέλμα, είσαι ανασφαλής και αδύναμος και πολιορκείσαι από αβεβαιότητες σε κάθε πεδίο και αυτό φαίνεται γιατί ζωγραφίζεις έναν άνθρωπο, εσένα θαρρώ, παραδομένο στις πιο νοσηρές παρορμήσεις και επιθυμίες, ανόητο, παράλογο και επιφανειακό. Τελικά, οι δοκιμασίες της ζωής μπορεί να σε σημάδεψαν μα δεν σε λύγισαν και το γεγονός πως δεν σταμάτησες ποτέ να παράγεις και να δημιουργείς είναι η καλύτερη και η πιο αποστομωτική απάντηση στους επικριτές σου. Εσύ που έλεγες πως είχες τρεις δασκάλους, τον Ρέμπραντ, τον Βελάσκεθ και τη Μητέρα φύση, τους ύμνησες και τους απέδειξες πως είσαι ξεχωριστός και άξιος επίγονός τους. Καλή αντάμωση καλέ μου Φρανθίσκο!
——————————————————————————–
Ο Φρανθίσκο Γκόγια (1746-1828) υπήρξε διάσημος και επιφανής ζωγράφος, χαράκτης, ένας δημιουργός που επηρέασε την τέχνη του 18ου αλλά κυρίως του 19ου και του 20ου αιώνα. Θεωρείται από τους θεμελιωτές της σύγχρονης ζωγραφικής και ήταν αυτός που ανακοίνωσε κινήματα όπως ο ιμπρεσιονισμός, ο εξπρεσιονισμός, ο συμβολισμός, ρεύματα καλλιτεχνικά που βρήκαν στο δεξιοτέχνη Γκόγια το δημιουργό πάνω στον οποίο στερεώθηκαν. Καλλιτέχνες όπως ο Νόλντε, ο Μανέ, ο Πικάσο και ο Κίρχνερ αποτίνουν φόρο τιμής στον κορυφαίο δάσκαλο. Το 1770 αναχωρεί για τη Ρώμη όπου θα μελετήσει έργα μεγάλων Ιταλών ζωγράφων. Το 1775 θα επιστρέψει στη Μαδρίτη όπου αναλαμβάνει να ολοκληρώσει μια σειρά σκίτσων για τη βασιλική κατοικία. Το 1775 και το 1776 αποτυγχάνει να εισέλθει στη Βασιλική Ακαδημία, ωστόσο το 1779 γίνεται δεκτός. Το 1785 εξελέγη αναπληρωτής Διευθυντής ζωγραφικής της Βασιλικής Ακαδημίας ενώ το 1799 φιλοτεχνεί την περίφημη σειρά με τίτλο “Καπρίτσια”.
