Η πνευματική γαλήνη περί της οποίας μιλά ο Σενέκας είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός που χρειάζεται επιμονή και υπομονή για να τον αποκτήσεις ή να καλύτερα να επιχειρήσεις να τον αποκτήσεις, τις γνώσεις που εμπεριέχει δηλαδή. Η σειρά αυτή από τις εκδόσεις Οξύ είναι μια σειρά που έχει τον τίτλο επίλεκτα και είναι πραγματικά μία μοναδική προσπάθεια να παρουσιαστούν σπουδαία κείμενα, όπως αυτό εδώ. Ο Σενέκας με την σοφία που τον διακρίνει καταθέτει τις απόψεις του και τις διατυπώνει απευθυνόμενος στον φανταστικό ή πραγματικό μαθητή και συνομιλητή του και μέσω αυτού επιθυμεί ουσιαστικά να απευθυνθεί στον μέσο άνθρωπο και επίδοξο αναγνώστη. Στον άνθρωπο με τον οποίο συνομιλεί θέτει ερωτήματα και τα απαντάει για να επιχειρηματολογήσει σε σχέση με το ζήτημα της γενναιοδωρίας, με το οποίο καταπιάνεται αυτή τη φορά.
Στο βιβλίο αυτό ο Σενέκας συνομιλεί με τον Σερένο και ξεδιπλώνεται έτσι μία συζήτηση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συμπεράσματα που προκύπτουν για τον κάθε αναγνώστη αλλά και με σκέψεις απλές αλλά στοχευμένες προσπαθεί να του δείξει το μονοπάτι που θα τον οδηγήσει σε κάποια είδους κατάκτηση εσωτερικής πνευματικής γαλήνης. Ο λόγος του Σενέκα – να θυμίσουμε πως έζησε στην Ρώμη αρκετό καιρό της ζωής του όπου κλήθηκε για τη διαπαιδαγώγηση του νεαρού τότε Νέρωνα και διακρίθηκε από τον αυτοκράτορα – είναι ήπιος, μειλίχιος και στοχαστικός και έχει ως στόχο να μεταλαμπαδεύσει και να μεταδώσει με τον δικό του τρόπο την γνώση που ο ίδιος έλαβε.
Ένας φιλόσοφος που αντλεί έμπνευση σκέψης από την απλότητα
Απευθύνεται στον μαθητή ή συνομιλητή του με αμεσότητα και δίχως έπαρση με απώτερο σκοπό να τον βοηθήσει να εγγράψει στον σκληρό του δίσκο όσα ο ίδιος διδάχτηκε μελετώντας τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Σωκράτη, τον Μένανδρο, τον Όμηρο. Ο κόσμος του Σενέκα είναι πλούσιος σε διδάγματα, δεν είναι δυσνόητος γιατί στηρίζεται στην απλότητα της ζωής, βασίζεται στο εύκολα αποδείξιμο δεδομένο που πρώτα έχει υποστεί επεξεργασία δια της καθημερινότητας. Διαβάζοντάς τον έχουμε την εντύπωση πως είναι σαν να ακούμε την ιστορία ενός παππού που αφηγείται στο εγγόνι του κάποιες από τις πολύτιμες εμπειρίες της ζωής του, μιλάει απλά για να τον καταλάβουν όσοι περισσότεροι γίνεται.
Ο Σενέκας για παράδειγμα μας προτρέπει και μας παρακινεί να στεκόμαστε στις δυνάμεις μας και να συγκρινόμαστε με το καλύτερο του δικού μας εαυτού ενώ είναι βαθιά του πεποίθηση πως οφείλουμε να βρισκόμαστε σε εγρήγορση, σε μία κατάσταση δυναμισμού και να προσπαθούμε συνεχώς να αντιμετωπίσουμε όσο πιο γαλήνια γίνεται τυχόν δύσκολες συγκυρίες που μπορεί να μας τύχουν. Ο Σενέκας μιλάει στον Σερένο με αγάπη και κατανόηση, είναι προσιτός, ανθρώπινος και δεν κομπάζει.
Μας επισημαίνει πως στη ζωή δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα, αναφέρει χαρακτηριστικά πως δεν μπορούμε να είμαστε και ρήτορες και πλούσιοι και άνθρωποι του θεάτρου και παλαιστές, αναφερόμενος φυσικά στην δική του εποχή. Αν το αναγάγουμε στο σήμερα, ο καθένας αντλεί τα δικά του συμπεράσματα για το τι εννοεί. Η ουσία της ζωής σε κάθε περίπτωση είναι να απολαμβάνουμε αυτά που έχουμε, όχι γιατί δεν μπορούμε να αποκτήσουμε περισσότερα αλλά γιατί δεν πρέπει να είμαστε αχάριστοι απέναντι σε αυτά που η ζωή μας χάρισε και γιατί οφείλουμε να μην είμαστε άπληστοι, δηλαδή να μην υπακούμε στον δαιμονικό και κακό μας εαυτό που μας κάνει χωρίς λόγο να ζηλεύουμε τα υλικά αγαθά του άλλου. Η ζωή του καθενός είναι φτιαγμένη από διαφορετικό ζυμάρι και αυτή είναι η μαγεία της ανθρώπινης φύσης, αυτή η διαφορετικότητα είναι που μας κάνει τελικά ξεχωριστούς. “Εμείς πρέπει να αποκτήσουμε μια πιο υψηλή θεώρηση για όλα τα πράγματα και να τα υπομένουμε πιο εύκολα: καλύτερα αρμόζει στον άνθρωπο να σαρκάζει τη ζωή παρά να οδύρεται γι’ αυτήν.”
Η ανθρώπινη φύση εύθραυστη και τρωτή στον χρόνο
Ο Σενέκας, έρχεται να μας υπενθυμίσει πως είμαστε θνητοί, άρα και περαστικοί από αυτόν το μάταιο κόσμο αλλά όσο είμαστε παρόντες εδώ ας μείνουμε γαλήνιοι και ευτυχείς παραδεχόμενοι αυτό το δεδομένο. Είναι ανώφελο να θεωρούμε πως μπορούμε να τα βάλουμε με την φύση σαν τον βασιλιά που προσπαθεί με την εξουσία του να κυβερνήσει τα πάντα, η φύση είναι πάντα κυρίαρχη ό,τι και να κάνουμε εμείς και σε αυτήν οφείλουμε να υποτασσόμαστε με σεβασμό χωρίς να επιχειρούμε να την τιθασεύσουμε. Οι θεοί του Ολύμπου εξάλλου δεν είναι παρά η ατέρμονη και ενδελεχής προσπάθεια του ανθρώπου να ερμηνεύσει μια ανώτερη και ανεξήγητη δύναμη δίνοντας ονόματα και ιδιότητες μήπως μπορέσει και αποκρυπτογραφήσει το μυστήριο του κυρίαρχου σύμπαντος.
Μέσω της φιλοσοφίας και του στοχασμού, ο Σενέκας δίνει το δικό του στίγμα και μας παίρνει από το χέρι σαν ένας άξιος δάσκαλος για να μας διδάξει πού πρέπει να βαδίσουμε καλύτερα έτσι ώστε να περάσουμε μία ζωή μόνο με δικές μας σκοτούρες, να πορευτούμε σε έναν συλλογισμό που θα μας βοηθήσουμε να γίνουμε πιο ήρεμοι ψυχικά και πιο γαλήνιοι πνευματικά. Ο Σενέκας έχει μελετήσει τους προκατόχους του διεξοδικά όπως οι επίγονοί του Ρωμαίοι και Βυζαντινοί μελέτησαν αργότερα τον ίδιο γιατί δεν υπάρχει και ούτε υπήρξε ποτέ παρθενογένεση. Έχει εντρυφήσει στο έργο τους και έχει προσθέσει το δικό του λιθαράκι ή λίθο σε αυτό που ονομάζεται φιλοσοφικό οικοδόμημα, δηλαδή τον τρόπο που ο άνθρωπος θα σκεφτεί για να ζήσει καλύτερα.
“… εκείνος που γελάει με το ανθρώπινο είδος είναι πιο άξιος γι’ αυτό από εκείνον που το θρηνεί, γιατί ο πρώτος του αφήνει κάποιες καλές ελπίδες για βελτίωση ενώ ο δεύτερος κάθεται βλακωδώς και κλαίει που έχει εγκαταλείψει πάσα ελπίδα ότι τα πράγματα θα φτιάξουν.”
“…ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει καλά αν δεν ξέρει πώς να πεθάνει καλά.”
