Η ανακάλυψη ενός χειρογράφου ενός κορυφαίου συγγραφέα, όπως υπήρξε ο Γιόζεφ Ροτ, είναι χαρμόσυνο γεγονός από μόνο του. Μοιάζει με μωσαϊκό του οποίου είναι χαμένο ένα κομμάτι και η προσθήκη αυτού δίνει στο ψηφιδωτό μια νέα οπτική. Η έκδοση του Περλέφτερ αποτελεί εκδοτικό γεγονός και ας έμεινε το βιβλίο ημιτελές αφού ο Γιόζεφ Ροτ το εγκατέλειψε για να αρχίσει κάποιο άλλο. Η σημασία του χειρογράφου είναι τεράστια αν αναλογιστούμε πως γράφτηκε πριν από πάνω από εκατό χρόνια σε μία περίοδο ωριμότητας του συγγραφέα και σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα ασταθές. Πρόκειται για μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της λογοτεχνίας καθώς ο Γιόζεφ Ροτ υπήρξε ένας εκ των βασικών εκπροσώπων αυτού που αποκαλούμε λογοτεχνία του μεσοπολέμου. Με την καυστική και κοινωνικά ευαίσθητη ματιά του, ο Ροτ μυεί τον αναγνώστη του στο έργο του ενώ αφηγείται τα όσα ο ίδιος παρατηρεί γύρω του.
Ένας συγγραφέας στη δίνη των γεγονότων αντιστέκεται και λυτρώνεται μέσω της γραφής του
Ο Ροτ ανήκει σε μία ευλογημένη γενιά συγγραφέων που γέννησαν και έπλασαν τις ιστορίες τους μέσα από τις στάχτες ενός καταστροφικού Πρώτου παγκοσμίου πολέμου και χάθηκαν πρόωρα μπροστά στον φόβο της επέλασης του τσουνάμι που δεν ήταν άλλο από τον ακόμα πιο ολέθριο και επώδυνο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που ερχόταν με διαστάσεις κατακλυσμού για να παρασύρει στο διάβα του κυρίως ανθρώπους και έπειτα ολόκληρες πόλεις και μνημεία εξέχουσας σημασίας. Έναν πόλεμο που κατάπιε φυσιογνωμίες όπως αυτή του Roth, άνθρωποι ανήσυχοι οι οποίοι δεν άντεξαν να ξαναζήσουν την επανάληψη του ίδιου έργου και μέσα σε μία μελαγχολία για το ματωμένο αύριο και έτσι είπαν το στερνό αντίο στερώντας τις επερχόμενες γενιές από την τόσο αιχμηρή αλλά συνάμα και τρυφερά ανθρώπινη πένα τους.
Η ιστορία του αστού Περλέφτερ είναι ουσιαστικά η ιστορία ενός εύκολα προσαρμόσιμου τύπου σε μια κοινωνία που βιώνει καταστάσεις αβεβαιότητας. Ο Περλέφτερ αντικατοπτρίζει τον άνθρωπο εκείνον που θα κινηθεί στην ουδετερότητα των καταστάσεων αυτών με σκοπό όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να μην προκαλέσει προβλήματα στη ζωή του που θα τον έφερναν σε δύσκολη θέση. Έτσι αρνείται να πάρει θέση υπερασπιζόμενος τη μία ή την άλλη πλευρά. Είναι ο νομοταγής πολίτης που κοιτά πως θα είναι βολεμένος, πώς θα αντεπεξέλθει σε κάθε δυσκολία διατηρώντας ισορροπίες και μένοντας έξω από εξάρσεις και αντιδράσεις. Τον ενδιαφέρει κατά βάση ο εαυτός του και η καλοπέρασή του ενώ δεν είναι διατεθειμένος να σπαταλήσει χρήματα για κανέναν λόγο. Ο Περλέφτερ είναι η προσωποποίηση του ανθρώπου που κοιτά πως θα εξασφαλίσει τόσο για αυτόν και κυρίως για αυτόν αλλά και για την οικογένειά του ένα ατάραχο μέλλον ό,τι και αν συμβεί. Κατά μία έννοια, είναι ένας κοινωνικά και πολιτικά αδιάφορος, ένας κυνηγός της ηρεμίας του και ας φλέγεται ο κόσμος γύρω του.
Σε αντίθεση με τα άλλα του μυθιστορήματα, όπως στον Ιώβ όπου για παράδειγμα παίρνει το μέρος του πολύπαθου ήρωά του και αφηγείται τον πόνο του, εδώ ουσιαστικά παρουσιάζει τον πρωταγωνιστή του ως κάτι μιαρό και υποχθόνιο, έναν άνθρωπο έτοιμο για όλα, δεν τον συμπαθεί και μας τον παρουσιάζει απογυμνωμένο από καλοσύνη. Χωρίς πραγματικά συναισθήματα και χωρίς ίχνος ανθρωπιάς, μίζερος και κακομοίρης ο Περλέφτερ προστατεύει τα κεκτημένα του και τα φυλάει ως κόρη οφθαλμού. Ο Ροτ εμμέσως πλην σαφώς ασκεί κριτική σε αυτήν την στάση ζωής και καταδεικνύει τον Περλέφτερ ως παράδειγμα προς αποφυγή στους σύγχρονούς του. Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε ποτέ αν και είχε την πρόθεση να το εκδώσει, όπως συνηθιζόταν τότε κατά κόρον, σε συνέχειες σε γνωστή εφημερίδα.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως ο ήρωας του Ροτ είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας του τότε αλλά γιατί όχι και του τώρα απλά σε μία άλλη πιο σύγχρονη μορφή και αυτό γιατί πάντα θέτει σε πρώτο πλάνο τον άνθρωπο που βρίσκεται σε θέση παθητικού παρατηρητή και δεν ενεργεί παρά απολαμβάνει την ευτυχία του αδιαφορώντας για το κοινωνικό σύνολο. Οι αιματοβαμμένοι τσαρλατάνοι, όπως διαβλέπει ο Ροτ, αυτοί που έρχονται σιγά σιγά στην εξουσία, δηλαδή ο Χίτλερ και οι συν αυτώ, δεν προκαλούν ανησυχία στον Περλέφτερ γιατί είναι έτοιμος να προσαρμοστεί και να παραβλέψει τα όσα δεινά θα ζήσει η κοινωνία μέλος της οποίας είναι και ο ίδιος. Σε αυτό το πλαίσιο και με αυτά τα δεδομένα, ο Ροτ απελπισμένος ο ίδιος και κυνηγημένος, ξεσπαθώνει έναν λόγο κόλαφο για τον πολίτη που δεν ενδιαφέρεται να υψώσει ανάστημα αλλά ζώντας στο μικρόκοσμό του ανέχεται ό,τι του σερβίρουν αρκεί να μην πειράξουν την γωνιά του.
Ο Pierre Deshusses στην εισαγωγή της γαλλικής έκδοσης γράφει χαρακτηριστικά: “Ο Imre Kertesz ονομάζει “γλώσσα της αντίστασης” αυτή την ποιητική της μνήμης του Ροτ. Αν όμως τα έργα του Ροτ, του αιώνιου ξεριζωμένου, αρνούνται την εξύμνηση της προόδου και του μοντερνισμού, δεν εξιδανικεύουν ούτε τον χαμένο κόσμο ͘ επιδεικνύουν εκπληκτική κριτική διαύγεια”. Ο Ροτ με αλληγορική ματιά και με επιθυμία να περιγράψει το παρόν αλλά και τα μελλούμενα – έχει αυτήν την προφητική διαύγεια – εξιστορεί και πραγματεύεται την απώλεια ενός κόσμου που φεύγει και ενός σκοτεινού κόσμου που έρχεται με μαθηματική ακρίβεια. Λογικά όμως – ο Βίκτορ Ουγκώ έγραφε στους Άθλιους πως ακόμα και η πιο σκοτεινή μέρα θα τελειώσει και ο ήλιος θα ανατείλει ξανά – ο κόσμος θα αναγεννηθεί γιατί αυτό ορίζει η ιστορία της ανθρωπότητας, οι κρίσεις και οι πόλεμοι είναι αναγκαία κακά για την “αποτοξίνωσή” του. Το δίδυμο Μαρία Αγγελίδου και Άγγελος Αγγελίδης μας προσφέρουν για μια ακόμα φορά μία εξαιρετική μετάφραση στα ελληνικά.
“Είναι λοιπόν πιθανό πως ακόμα και άνθρωποι φοβητσιάρηδες σαν τον Περλέφτερ ξεχνούν τελείως τους φόβους τους όταν χτυπάει γι’ αυτούς η ώρα του ερωτικού πάθους”
“Το πιάνο ήταν μονίμως ξεκούρντιστο, γιατί ο Περλέφτερ είχε αγοράσει το πιο φτηνό, το πιο παλιό που βρήκε στη μισή τιμή
