«Ο καλλιτέχνης δεν είναι τίποτα χωρίς το ταλέντο, αλλά το ταλέντο δεν είναι τίποτα χωρίς τη δουλειά», αυτά έλεγες. Και πράγματι, ως κοινωνικά ευαίσθητος, Εμίλ ποτέ δε σταμάτησες να εργάζεσαι με όπλο το χάρισμά σου στη γραφή ως κοινωνικός ανταποκριτής. Ποτέ δεν κουράστηκες να κυκλοφορείς σαν ιμπρεσιονιστής ζωγράφος και να καταγράφεις με την ματιά σου και ύστερα να μεταφέρεις με το μελάνι επάνω στο χαρτί τις κοινωνικές ανθρώπινες στιγμές, τις εξάρσεις, τις αδυναμίες, τα τρωτά σημεία που αντίκριζες στους ανθρώπους που με επιμονή παρατηρούσες, τέτοια υπήρξε και η περίφημη Νανά σου. Αυτό το έκανες ακόμα και όταν δεν είχες το παραμικρό εισόδημα από τα γραπτά σου, ακόμα και όταν με ένα απλό κερί και με ένα κομμάτι ψωμί για φαγητό πάσχιζες και μοχθούσες να αποτυπώσεις αυτά που σε απασχολούσαν. Έχασες από νωρίς τον πατέρα σου και ζούσες για χρόνια με τη μητέρα σου με πενιχρά μέσα προσπαθώντας παράλληλα να μη χάσεις τη διάθεσή σου για γραφή, εκεί έβρισκες το καταφύγιο στις πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισες σε νεαρή ακόμα ηλικία όταν και επωμίστηκες το βάρος της επιβίωσης σε ένα κόσμο που τότε άλλαζε ραγδαία. Πέρασες μίζερα και δυστυχή παιδικά χρόνια με πολλές στερήσεις και αναγκαζόσουν στο σχολείο λόγω έλλειψης δασκάλων να διαβάζεις μόνος και λίγο, χωρίς όμως να αντιμετωπίσεις πρόβλημα στα μαθήματα. Πάντα όμως κουβαλούσες στο σακίδιό σου κάποιο βιβλίο ενός διάσημου Γάλλου συγγραφέα για να σε συντροφεύει στις δύσκολες στιγμές της καθημερινότητας, μια πρώτη γεύση και ένα πρώιμο σημάδι της επερχόμενης ενασχόλησής σου με την γραφή. «Σε λάτρευα με όλες τις μορφές της αγάπης μου, εσένα, που πληρούσες την ύπαρξή μου, εσένα, που η ασύλληπτη ομορφιά σου με γέμιζε με το όνειρό μου» έγραφες στα παραμύθια για τη Νινόν, εκεί που διοχέτευσες τον συναισθηματισμό που είχες μέσα σου και τον εξέφρασες με τέτοια ποιητικότητα και λυρισμό σαν να έγραφες για κάποια δική σου αγαπημένη. Εμίλ ήσουν ένας αστός περιπατητής του Παρισιού και της γαλλικής υπαίθρου. Από εκεί εμπνέεσαι τα ποικίλα θέματά που καλύπτουν όλο το φάσμα της ζωής σου, την οποία και ντύνεις με ιμπρεσιονιστική γραφή. Οσμίζεται την ατμόσφαιρα της εποχής σου και ως λογοτέχνης με ουσιώδη πένα που θυμίζει παλέτα, καταγράφεις αυτά που οι φίλοι σου Μανέ, Μονέ και Τουλούζ Λωτρέκ ζωγραφίζουν. Σε αυτή τη συγγραφική παλέτα ξεδιπλώνεις το μωσαϊκό των συναισθημάτων των ηρώων σου, την ανησυχία τους, τους φόβους τους, τα ζητήματα που τους απασχολούν, όπως το χρήμα, η φτώχεια, η συντροφικότητα, η μοναξιά, οι σχέσεις μεταξύ νέων και ηλικιωμένων. Έτσι, μέσα από τα χρώματα με τα οποία ντύνεις τις ιστορίες σου, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ένα παρελθόν που δείχνει να επαναλαμβάνεται και σήμερα με άλλη μορφή. Περιγράφεις τόσο στα διηγήματά σου, όπως άλλωστε και στα μυθιστορήματά σου, την αγωνία και τη δυσκολία με την οποία οι σύγχρονοί σου και συμπατριώτες σου βιώνουν το χώρο και το χρόνο σε μία Γαλλία που αλλάζει σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό και χωροταξικό, πολλές φορές εις βάρος του ανθρώπου λόγω της εξέλιξης της επιστήμης, της πάλης των τάξεων, της αναδιαμόρφωσης του αστικού τοπίου που αναβαθμίζει τις υποδομές αλλά υποβαθμίζει την ποιότητα της προ βιομηχανικής επανάστασης εποχής. Οι άνθρωποί σου είναι πραγματικοί, αφού ο ίδιος τους συναναστρέφεσαι και μας τους παραδίδεις πλούσιους σε αδυναμίες ή ελαττώματα και με την αίσθηση πως είναι ευάλωτοι στα μάτια μας, όπως ακριβώς θα περιμέναμε και όπως εσύ δεν ήθελες να τους αλλάξεις για να τους κάνεις στα μάτια μας πιο αρεστούς ή πιο ελκυστικούς. Είσαι αναμφίβολα ένας αγωνιστής του λογοτεχνικού είδους, ένας ιδεολόγος, όχι εξ’ ανάγκης αλλά εκ πεποιθήσεως, είσαι ανθρωπιστής γιατί με τον τρόπο σου υπηρετείς τον άνθρωπο και τον θέτεις στο προσκήνιο, όχι για να τον ενοχοποιήσεις, αλλά για να καταδείξεις πως ο δρόμος της ανηθικότητας και της ανειλικρίνειας δεν έχει επιστροφή. Έχεις φιλοσοφική διάθεση όταν απευθύνεσαι στους διαπράττοντες κακό, τους νουθετείς και τους θέτεις ενώπιον των πράξεών του μήπως και καταλάβουν. Είσαι στρατευμένος, με την έννοια πως πορεύεσαι από την αγάπη και τη λαχτάρα, το διακαή πόθο, ο λογοτεχνικός σου κόσμος, αυτόν που με πολύ κόπο χτίζεις, να επιφέρει αλλαγές και να προσφερθεί στον κόσμο ως κοινωνικό αγαθό. Στα έργα σου ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων, κυρίως δραματικών, αφού τον γδύνεις από κάθε πέπλο ωραιοποίησης αποκαλύπτοντας τα διλήμματά του, τις παλινωδίες του, τις μυστικές σκέψεις του, όλο τον συναισθηματικό πυρετό που πολλές φορές θολώνει το νου του. Όλες αυτές τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου θα τις βρούμε πρωταγωνίστριες στα βιβλία σου, με νατουραλιστικό τρόπο δοσμένες, αφού υπήρξε αναμφισβήτητα κύριος και βασικός εκπρόσωπος αυτού του κινήματος. Έγραψες εκτός από σπουδαία μυθιστορήματα όπως η Νανά, η Τερέζα Ρακέν, το Ζερμινάλ, η Χαρά της ζωής και τόσα άλλα και μια σειρά εξεχόντων διηγημάτων που φέρουν μία διάχυτη μελαγχολία και μία εύπλαστη πραγματικότητα. Αυτά τα διηγήματα διέπονται από τους νόμους μίας σκληρής καθημερινότητας και μίας αγριότητας που δεν έχει σταματημό όσο ο άνθρωπος γίνεται θύμα της υποτιθέμενης εξέλιξής του. Ήσουν και εσύ θύμα αυτών των γεγονότων καθώς αισθανόσουν στο πετσί σου τα όσα συνέβαιναν σε μια άστατη πραγματικότητα και σε ένα ασταθές και βρώμικο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον. Για αυτό στο Κατηγορώ σου όπου υπερασπίζεσαι σθεναρά τον Άλφρεντ Ντρέιφους τολμάς και κατηγορείς ανοιχτά το ψέμα και την υποκρισία, την συκοφαντία και την ανηθικότητα εκείνων που έστησαν αυτήν την πλεκτάνη για ίδιο όφελος και για να αποπροσανατολίσουν τον κόσμο. Είσαι καταπέλτης στον λόγο σου και φροντίζεις με σθένος και γενναιότητα να επαναφέρεις την υπόληψη αυτού του ανθρώπου που τόσο άδικα κατηγορήθηκε και σπιλώθηκε επειδή ήταν Εβραίος. Στο «Κατηγορώ», ξεπερνάς τον ίδιο τον εαυτό σου και κινδυνεύεις ο ίδιος τη στιγμή της δόξας σου, δηλαδή σε εκείνο τον χρονικό ορίζοντα όπου θα μπορούσες άνετα να μην ανακατευτείς καν σε μια ξένη σε σένα υπόθεση και έτσι να γευτείς τους καρπούς της δημοτικότητάς και της διασημότητας σου. Και όμως ενάντια στο συμφέρον σου, δεν διστάζεις να αναλάβεις να διαδραματίσεις ηγετικό ρόλο στη γενναία και όχι αναγκαία από μέρους σου υπεράσπιση, όχι μόνο ενός ανθρώπου αλλά και της ιδέας του κράτους δικαίου, η οποία οδεύει προς την απόλυτη σύληση. Χωρίς καν να σου ζητηθεί, ενάντια στο ρεύμα και πνεύμα καταδίκης ενός αθώου ανθρώπου είσαι ο μόνος που υπερασπίζεται τον Ντρέιφους με το εξαιρετικά δομημένο και άρτιο κείμενό σου που ξεπερνάει βέβαια τα λογοτεχνικά όρια θυμίζοντας δικανικό εγχειρίδιο. Είσαι αυτός που βράζει και είσαι εξοργισμένος έπειτα από τις αποκαλύψεις πως η δίωξη του αξιωματικού Ντρέιφους σκηνοθετημένη από το Γαλλικό Υπουργείο Άμυνας βάζει τον Ντρέιφους σε ρόλο κατάδικου και του ζητά να απολογηθεί. Δεν μπορείς να αντέξεις όλο αυτό το σκηνικό καταβαράθρωσης και στέλνεις στον ίδιο τον Πρόεδρο της Γαλλίας επιστολή αποκαλύπτοντας την μηχανορραφία ενάντια ενός πιστού αξιωματικού που τιμούσε το γαλλικό εθνόσημο, έχοντας βέβαια πριν πραγματοποιήσει την έρευνά σου. Να ο ρόλος σου Εμίλ, πρωτοπόρος και πρωταγωνιστής στον πραγματικό κοινωνικό αγώνα, εκεί που ο συγγραφέας οφείλει να βγαίνει μπροστά και να μέμφεται τους ραδιούργους που κατακρεουργούν με τις πράξεις τους ανθρώπινες συνειδήσεις και πρόσωπα. Στρέφεσαι εναντίον ανθρώπων που επιβουλεύονται τις ζωές των διπλανών τους και φθονούν την επιτυχία του πλησίον τους. Επικρίνεις τις κυρίες που περπατάνε τις μεγάλες λεωφόρους του εκσυγχρονισμένου Παρισιού και μέσα στη χλιδή τους αδιάφορες και ψυχρές ποτίζουν με ελεημοσύνη τους αδικημένους. Υπερασπίζεσαι τα ζώα, όπως το γέρικο άλογο σαν από μύθο του Αισώπου, που παραμερίζονται και λησμονούνται λόγω γήρατος ενώ έχουν προσφέρει μία ολάκερη ζωή, αυτά είναι μεταξύ άλλων τα πρόσωπα και τα όντα που απασχολούν έντονα την ψυχή σου. Στο χαρτί, που είναι το μέσο πυρόσβεσης των προβληματισμών σου για αυτά που διαπιστώνεις γύρω σου, καταθέτεις μία αυξανόμενη καταθλιπτική και γκρίζα συννεφιασμένη ατμόσφαιρα μέσα στην οποία είναι βουτηγμένοι οι πρωταγωνιστές σου και από την οποία κανείς δεν διαφεύγει. Είναι σαν τα φυλλώματα των δέντρων που χάνουν το χρώμα τους το φθινόπωρο τα πρόσωπα των βιβλίων σου, μοναχικοί και διαλυμένοι ψυχολογικά, κατακερματισμένοι από την φθορά του χρόνου, επιβιώνουν και γεύονται λίγη χαρά μα πολύ θλίψη σε ένα περιβάλλον που τους φυλακίζει. Είναι η προσπάθεια σου να καθρεφτίσεις αυτούσια τόσο τον θόρυβο της πόλης που καταντάει σιωπηλός γιατί νιώθεις πως κανείς δεν ακούει και δεν ενδιαφέρεται για τον διπλανό του, σαν οι υπάρξεις να είναι αόρατες και θολές και το εγωιστικό μικρόβιο να έχει μολύνει τις ανθρώπινες σχέσεις, όσο και την ειλικρινή μάχη των απλών και ήρεμων ανθρώπων που με την εργασία τους, το μόχθο τους, τον ιδρώτα τους, προσπαθούν να χτίσουν το παρόν τους και το μέλλον τους αγνοώντας τις αντίξοες συνθήκες που σαν τοίχος εμφανίζονται εμπρός τους. Βρίσκεσαι παρών και στις καλλιτεχνικές εξελίξεις και δίνεις μάχες κατά της μικροπρέπειας και της μικροψυχίας σαν οι κριτικοί τέχνης και λοιποί ειδικοί δεν επιθυμούν να προχωρήσουν και εκμεταλλεύονται την τέχνη και την ζωγραφική για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους κάνοντας κακό στην ίδια την καλλιτεχνική δημιουργία.“Πρέπει επειγόντως να αποκατασταθεί η αλήθεια των πραγμάτων. Πρέπει να πούμε σ’ αυτούς τους κριτές που χρησιμοποιούν το Σαλόν συχνά για τα δικά τους μικροσυμφέροντα ότι οι εκθέσεις γίνονται για να αναδείξουν όσο το δυνατόν καλύτερα τους καλλιτέχνες που εργάζονται σοβαρά. Όλοι πληρώνουν την ίδια εισφορά, και είναι απαράδεκτο να κοιτάς σε ποια καλλιτεχνική σχολή ανήκουν, για να τους ανοίξεις ή να τους κλείσεις την πόρτα”. Το ίδιο θα συμβεί και με τους ανθρακωρύχους του Βελγίου στο εκπληκτικό Ζερμινάλ, εκεί που χτυπάει η καρδιά της εργατικής τάξης, εκεί που το μεροκάματο είναι συνυφασμένο με την ίδια την επιβίωση, τη ζωή και την αγωνία για το αύριο. Είσαι και εκεί για να γράψεις για τις συνθήκες εργασίας αυτών των ανθρώπων που παλεύουν καθημερινά για ένα κομμάτι ψωμί να ζήσουν και να βγουν ζωντανοί από τα έγκατα της γης. Το προσδόκιμο ζωής τους πολύ μικρό και η υγεία τους εύθραυστη και κλονισμένη ενώ εσύ από τη μεριά σου είσαι συγκλονισμένος από αυτά που αντιμετωπίζουν βρίσκεσαι στο σημείο για να καταγράψεις τα προβλήματά τους, να γίνεις ένα είδος ανταποκριτή και να γίνεις η φωνή τους. Εμίλ, όλη σου η ζωή υπήρξε ένας διαρκής και ακούραστος αγώνας, ήσουν ένας πνευματικός και δραστήριος άνθρωπος γεμάτος ανησυχίες και αγωνίες, δεν κάθισες πάνω στις δάφνες σου αδιάφορος για την κοινωνία, μα ήσουν εσύ η ίδια η κοινωνία, αφουγκράστηκες τον παλμό και τα άγχη της και δήλωνες πάντα παρών. Επιφανής συγγραφέας του καιρού σου μα και κάθε εποχής έλαμψες για την αλήθεια που πάντα ζητούσες. Για αυτό τα έργα σου τα λογοτεχνικά και τα δοκίμιά σου θα είναι πάντα στην πρώτη γραμμή, μια υπενθύμιση πως αξίζει να μάχεσαι για το σωστό και ηθικό και ας έχεις απέναντί σου δυνάμεις να σε πολεμούν. Αυτό το γράμμα μου δεν είναι παρά ένας ελάχιστος φόρος τιμής. Καλή αντάμωση Εμίλ!
———————————————————-
Ο Εμίλ Ζολά (1840-1902) ήταν Γάλλος συγγραφέας, ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της λογοτεχνικής σχολής του νατουραλισμού και σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης του θεατρικού νατουραλισμού. Έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην πολιτική φιλελευθεροποίηση της Γαλλίας και στην απαλλαγή του λοχαγού Άλφρεντ Ντρέιφους, ο οποίος κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε άδικα, γεγονός που συνοψίζεται στη διάσημη ανοιχτή επιστολή του με τίτλο “Κατηγορώ”. Τα έργα του είναι γεμάτα πάθος και συναισθηματισμό ενώ δεν παύει να υπερασπίζεται το ορθολογικά σωστό, να πρεσβεύει το ηθικό και να γίνεται ασπίδα κατά του κακού και του άδικου. Ο Εμίλ Ζολά ήταν υποψήφιος για Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1901 και το 1902. Το έργο του Εμίλ Ζολά ξεχώρισε όχι μόνο αναδεικνύοντας το ρεύμα του νατουραλισμού, αλλά πρωτίστως επειδή άσκησε τεράστια κοινωνική επιρροή με το έργο και τις παρεμβάσεις του.
