Δύο ακόμα τόμοι με τα ημερολόγια του Ντοστογιέφσκι είναι και πάλι στα χέρια μας, αυτή την φορά σε χαρτόδετη μορφή για να εντρυφήσουμε και πάλι στην προσωπικότητα αυτού του επιφανούς συγγραφέα, δραματουργού και στοχαστή, ενός δημιουργού που επηρέασε πλήθος επίγονων συγγραφέων και του οποίου ο ρόλος στα γράμματα και τη διανόηση αποτέλεσε φάρο. Μέσα από τα ημερολόγια αυτά, μπορούμε και κατανοούμε καλύτερα την ψυχή του συγγραφέα, τις ανησυχίες, τις αγωνίες και τα άγχη του ενώ έχουμε τη δυνατότητα να αισθανθούμε τα βάρη που κουβαλούσε σε όλη τη ζωή του περιπλανώμενος ως πένης αγκαλιά με τη μόνη λύτρωσή του, την γραφή από την οποία άλλωστε αντλούσε και τις λίγες του χαρές. Τραγική μορφή της εποχής του, λοιδορήθηκε, αγνοήθηκε και τελικά πέθανε έχοντας όμως επιτελέσει την αποστολή του να μας μεταφέρει το πνεύμα της σκέψης του.
Ένας άγιος της λογοτεχνίας που περιπλανήθηκε μέσα από επικίνδυνα μονοπάτια αυτοδιάλυσης
Περιληπτικά, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι με το έργο του, το τόσο δραματικό και θεατρικά δοσμένο, αναλώθηκε εμμέσως πλην σαφώς στην αποτύπωση της σκληρότητας και της τραχύτητας της ζωής του ίδιου και των συμπολιτών του, των μουζίκων, αλλά και στην καταγραφή του εξευτελισμού της ανθρώπινης ύπαρξης μέσω των διώξεων και των παράνομων δράσεων ενός διεφθαρμένου πολιτικού κατεστημένου. Άσκησε μέσα από τα έργα του έντονη κριτική και ψυχογράφησε με γλαφυρό και ωμό τρόπο σκηνές από την καθημερινότητα των Ρώσων, πολλές φορές δεχόμενος τα πυρά των κριτικών. Χωρίς οικονομικά μέσα, με ασταθή οικογενειακή και συζυγική ζωή, με άθλιες συνθήκες ζωής και με τις αρρώστιες να τον ταλαιπωρούν συνεχώς, πάλεψε με την συνείδησή του για να καταφέρει να εξωτερικεύσει σε έργα μεγαλειώδη όπως οι Δαιμονισμένοι, οι Αδελφοί Καραμαζόφ, το Έγκλημα και τιμωρία, όλη την αγωνία μίας ζωής στενάχωρης.
Αυτό που ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να διαβάσει μέσα από τα ημερολόγια είναι η καθημερινή καταγραφή των γεγονότων που πλήγωναν τον άνθρωπο και συγγραφέα. Είναι η ανάγκη του αυτή να περάσει τις σκέψεις του σε χαρτί και να μας μεταφέρει ως ανταποκριτής της ίδιας του της ζωής όσα δραματικά περνούσε, τόσο στη σχέση του με τη γυναίκα του και την απώλεια του παιδιού τους όσο και τις δικές του εξάρσεις, αντιδράσεις και απογοητεύσεις που τον οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή του μέσω του τζόγου και του ποτού. Δεν πτοήθηκε από την εχθρικότητα των ανθρώπων και ψήλωσε μέσα του το κερί της ψυχής του που εκλιπαρούσε για διαφυγή μέσω της δημιουργίας, οδήγησε έτσι την καλλιτεχνική του παρακαταθήκη στις κορυφές της οικουμενικότητας.
Διανοητής και εκφραστής-μύστης των πιο μύχιων ανησυχιών του μέσω της λογοτεχνίας και κατά προέκταση μέσω των λέξεων έδρασε στα “κρησφύγετα” που εκείνος είχε επιλέξει να αποτελέσουν τα εργαστήρια επεξεργασίας της κρυφής του αγωνίας. Αυτή η διακαής του επιθυμία και λαχτάρα για ζωή μέσω της τέχνης του είχε κυρίως δύσκολες στιγμές, περισσότερες λύπες και απογοητεύσεις παρά χαρές και ικανοποιήσεις. Αναμφίβολα υπήρξε δέσμιος των αδυναμιών του και των έντονων παθών του. Ξόδευε τόση ενέργεια, επιστράτευε τόση δράση και η τρέλα βρισκόταν ανά πάσα στιγμή στο κατώφλι του με κίνδυνο να χαθεί στα μονοπάτια της χωρίς σχέδιο διάσωσής να προβλέπεται. Οι εθισμοί και οι εξαρτήσεις, το ποτό, ο τζόγος, η αυτοκαταστροφή δεν αποτέλεσαν παρά ένα μέσο εκτόνωσης της καθ’ ομολογία ανεξήγητης, δυσερμήνευτης και σχεδόν θεόσταλτης ιδιοφυίας.
Τα ημερολόγια είναι ο καθρέφτης του εαυτού του σε κάθε συγκυρία χωρίς να αφήνει περιθώρια για παράλειψη στιγμών και εικόνων. Ξεμπροστιάζεται και απογυμνώνεται ενώπιόν μας σαν τον Χριστό που οδηγείται στην σταύρωση, δεν ωραιοποιεί την εσώτερη κατάστασή του και προβάλλει ανοιχτά την τραγική του μοίρα καθώς αδυνατεί να αντιμετωπίσει την ολοένα και αυξανόμενη εθιστική του τάση. Παρασυρμένος από όλα εκείνα που τον οδήγησαν στα πολλά αδιέξοδα οικτίρει τον εαυτό του ενώ ανοίγει διάλογο με το είναι του για όλα αυτά που του συμβαίνουν και τελικά επενδύει στον λόγο και την γραφή για να βρει εκεί την ύστατη διαφυγή ως ένα μέσο μιας κάποιας λύσης, μιας κάποιας θεραπείας που ενδεχομένως να περισώσει ό,τι έχει απομείνει από το κουρασμένο και θρυμματισμένο του ψυχικό κόσμο.
Στον Ηλίθιο, που δεν είναι άλλο από τη δική του ακτινογραφία, ο Ντοστογιέφσκι, δηλαδή ο πρίγκιπας Μίσκιν, είναι η προσωποποίηση της ψυχής του, είναι ο υποτιθέμενα ηλίθιος μέσα σε μία κοινωνία έξυπνων και πονηρών που περνιούνται για ευφυείς ενώ στην πραγματικότητα είναι άνθρωποι γεμάτοι κακία, ζήλια, μίσος και ανοησία. Ο Μίσκιν, ο άλλος του εαυτός, ξεγυμνώνεται ενώπιόν μας, μας χαρίζει το είναι του, μας δίνεται σαν τον Σωκράτη πριν καταπιεί το κώνειο, είναι ένα θήραμα ανάμεσα σε θηρία, ένας αγνός άνθρωπος ανάμεσα σε αμαρτωλούς που επιθυμούν διακαώς να τον εκμεταλλευτούν. Ο Μίσκιν του δεν είναι διόλου ο ηλίθιος που ο ίδιος νομίζει για τον εαυτό του όταν τον αντιμετωπίζουν χαιρέκακα και τον υπονομεύουν, είναι ένας καθαρός ουρανός που λάμπει από αγνότητα, από καλοσύνη, από ανιδιοτέλεια, είναι ένας αθώος και αφήνεται στα χέρια ενόχων που θέλουν το κακό του.
Για όποιον καταπιαστεί με τα ημερολόγια του Ντοστογιέφσκι, τα οποία και είναι άρτια επεξεργασμένα και μεταφρασμένα, θα ανακαλύψει έναν μαγικό κόσμο μιας ψυχής που πέρασε σχεδόν αόρατη ως υπόσταση, δεν έκανε θόρυβο με την ύπαρξή της γιατί ο Ντοστογιέφσκι ως άνθρωπος υπήρξε αυθεντικός και γνήσιος δημιουργός, άπιαστος, αμόλυντος. Γεύτηκε τους καρπούς μιας σκληρής ανθρωπότητας, την οποία και είδε με τα μάτια του και έφυγε με την πικρία πως οι άνθρωποι έχουν μέσα τους το μικρόβιο της κακίας έμφυτο και η καλοσύνη είναι αρετή και έννοια προς εξερεύνηση. Ο ίδιος, τόσο στα έργα του όσο και στα ημερολόγια που έχουμε την τύχη να διαβάζουμε, αποκαλύπτεται και δεν φοβάται να εκτεθεί γιατί δεν έχει τίποτε απολύτως να κρύψει.
“…η συνείδηση της ζωής αξίζει περισσότερο από τη ζωή, η συνείδηση των νόμων της ευτυχίας αξίζει περισσότερο από την ευτυχία”
“Ναι, ναι, τελείωσε έτσι: τους διέφθειρα όλους! Πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό, δεν το ξέρω, δε θυμάμαι καλά. Το όνειρο πέταξε μέσα από τα χιλιάδες χρόνια και άφησε μέσα μου μόνο μια αίσθηση πληρότητας. Το μόνο που ξέρω είναι πως η αιτία του προπατορικού αμαρτήματος ήμουν εγώ. Σαν ένα ταπεινό σκουληκάκι, σαν μικρόβιο της πανούκλας που ξεκληρίζει ολόκληρα κράτη, έτσι και εγώ δηλητηρίασα με τη χάρη μου όλη αυτή την ευτυχισμένη, αναμάρτητη πριν από μένα, γη”
