Είναι της μοίρας του γραφτό και όπου φτωχός και η μοίρα του, να κάποιες από τις πιο συνηθισμένες εκφράσεις που χρησιμοποιούμε στη νέα ελληνική για να προσδιορίσουμε το προδιαγεγραμμένο τέλος πριν ακόμα μάθουμε τι και πώς συνέβη. Θα είναι μάλλον αυτή η ανθρώπινη ανάγκη να προσδιορίσουμε ένα γεγονός επικαλούμενοι κάτι αόριστο που μας εξουσιάζει. Πόσο πολύ είμαστε άραγε επηρεασμένοι από την ειμαρμένη, στην οποία αναφέρεται ο Κικέρων; Ο ρήτορας και φιλόσοφος Κικέρων, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω μελέτησε εις βάθος τους Αρχαίους Έλληνες, απευθύνεται στον άνθρωπο κάθε εποχής και γράφει με σκοπό να διαμορφώσει τις δικές του απόψεις και θεωρίες σχετικά με αυτό το ζήτημα που απασχολεί χιλιετίες τώρα ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αυτό που μας συνέβη και πρόκειται ενδεχομένως να μας συμβεί βασίζεται σε μια αλληλουχία γεγονότων και αιτίων ή απλά ήταν ένα συμβάν θεόσταλτο και άρα εμείς βρισκόμασταν παντελώς ανίκανοι να πράξουμε το ο,τιδήποτε για να το εμποδίσουμε; Αλήθεια, τι πιστεύουμε και τι όχι; Τελικά τόσο πολύ κινούν τα νήματα οι θεοί και οι ανώτερες δυνάμεις και εμείς είμαστε άραγε τα απόλυτα έρμαιά τους;
Ένας μύστης της σοφίας που με την οπτική του ματιά υπήρξε πρωτοπόρος αν και όχι συχνά αρεστός
Ο Κικέρων σε αυτό το διάλογο με τον υποτιθέμενο συνομιλητή του στον οποίο και απευθύνεται, δηλαδή τους Στωικούς, τον Καρνεάδη και τον Χρύσιππο, αντικρούει ουσιαστικά τον περίφημο ρόλο της ειμαρμένης στη ζωή με δεξιοτεχνία. Για να το κάνει αυτό πιο σαφές δίνει πλήθος παραδειγμάτων από επεισόδια γνωστών κυρίως ανθρώπων ή και γεγονότα που έμειναν στην ιστορία. Ο στοχαστικός οίστρος του Κικέρωνα είναι γεμάτος ενέργεια και πάθος, καθώς στα όσα εξηγεί η γραφή του και ο λόγος του είναι μεστά από νοήματα και ουσία. Στέκεται ενίοτε δίπλα και ενίοτε απέναντι στην λεγόμενη ειμαρμένη και προσπαθεί να πείσει με τα επιχειρήματά του για το γεγονός πως δεν οφείλονται όλα σε αυτήν. Υπάρχουν συγκυρίες που μας οδηγούν να αγκιστρωθούμε από τη μοίρα που μας επιβάλλουν οι θεοί, ωστόσο υπάρχουν και φορές όπου κάποια πράγματα απλά συνέβησαν τυχαία.
Το κείμενο έχει τα κενά του γιατί δεν σώθηκε δυστυχώς πλήρες και άρα ως αναγνώστες χάνουμε κάποια κομμάτια που ίσως θα ήταν ακόμα πιο διαφωτιστικά. Η μετάφραση ανήκει στη Βασιλική Ζωγράφου, που ζωγράφισε πραγματικά πάνω σε ένα δύσκολο κείμενο έχοντας πλάι της τον εξαιρετικό επιμελητή Ήρκο Αποστολίδη να την καθοδηγεί. Ο αναγνώστης λοιπόν έχει τη δυνατότητα, χάρη στη μοναδική σειρά Μικρομέγκα, να εντρυφήσει στον θησαυρό του Κικέρωνα και να μελετήσει τα λόγια ενός ταπεινού σοφού που έγραψε πλήθος πονημάτων, ειδικά αφού αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική δράση, τα οποία είναι βεβαίως διαχρονικά. Πρόκειται για έναν ακόμα φιλόσοφο που δέχτηκε τα πυρά και τον χλευασμό αντιπάλων με αντίθετες απόψεις αν και είχε προσφέρει πολλά στην πολιτική ζωή της Ρώμης, έχοντας λάβει διδάγματα από την Αρχαία Ελλάδα, την οποία μάλιστα επισκέπτονταν τακτικά. Ο λόγος του δεν είναι μόνο φιλοσοφικός αλλά κατά μία έννοια και επιστημονικός, ίσως μαθηματικός, αφού προσπαθεί με λογική και συμπεράσματα να καταλήξει σε δεδομένα.
Ο Κικέρων, για μια ακόμα φορά, θέτει ενώπιον του συνομιλητή του αλλά και ενώπιον όλων μας σημαντικά ερωτήματα προς αναζήτηση απαντήσεων. Πολλές φορές θεωρούμε τη φιλοσοφία ως ένα στοιχείο πολυτέλειας, κάτι όχι και τόσο άμεσα αναγκαίο στην καθημερινότητά μας, χανόμαστε στα πιο απλά πράγματα και αναζητούμε λύσεις υλικές που θα μας βγάλουν από το αδιέξοδο ενός συναισθηματικού κενού ή μιας αποτυχίας. Έχουμε κατά νου τη φιλοσοφία ως κάτι παντελώς θεωρητικό που το προσπερνάμε γιατί η ουσία βρίσκεται αλλού, στα πιο άμεσα και απτά. “Η φιλοσοφία μου χάρισε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω οποιαδήποτε στροφή της μοίρας” θα μας πει ο Διογένης ο Κυνικός και πόσο δίκιο έχει. Διαβάζοντας κλασικούς φιλοσόφους δεν κερδίζουμε απλά την επαφή με ένα βιβλίο, ερχόμαστε σε επαφή με μια ολόκληρη κοσμοθεωρία για το πώς κινούμαστε, τι σκεφτόμαστε, πώς αντιδρούμε σε δυσκολίες και προβλήματα που εμφανίζονται.
Αυτό που είναι ελκυστικό σε τέτοια κείμενα είναι πως συζητείται ο ρόλος της μοίρας στις ζωές των ανθρώπων, τότε και τώρα και μοιάζει τίποτε να μην έχει αλλάξει, σαν να μην έτρεξε ο χρόνος. Περάσαμε από τον παγανισμό στον χριστιανισμό και όμως το σαράκι της θέλησης ή του φόβου του ανθρώπου για το μέλλον του μοιάζει να μην τον έχει αφήσει σε ησυχία. Η φιλοσοφία γίνεται αδιαμφισβήτητα το απαραίτητο εργαλείο για να αντιληφθούμε αλλιώς τη ζωή στο σύνολό της, τις χαρές και τις λύπες της. Μελετώντας φιλοσοφία δεν σημαίνει πως κινητοποιείται κάποιος αυτόματος μηχανισμός που μεταβάλλει με το πάτημα ενός κουμπιού τη διάθεση μας προς το καλύτερο, οδηγώντας μας στην ευδαιμονία από τη μια στιγμή στην άλλη. Είναι μια διαρκής διαδικασία προσπάθειας αλλαγής θέασης των πραγμάτων, ένας άλλος εναλλακτικός τρόπος που μόνο θετικά μπορεί να μας προσφέρει γιατί έτσι θα κατανοήσουμε το πραγματικό νόημα της ύπαρξής μας και της παρουσίας μας στον κόσμο. Ας ακολουθήσουμε λοιπόν τον Κικέρωνα και ας ακούσουμε, ας διαβάσουμε, προσεκτικά αυτά που έχει να μας μεταφέρει.
“Τα θέματα που πραγματεύομαι τώρα δε μειώνουν τη δεινότητά του στο λόγο – μάλλον την αυξάνουν”
“Τι νόημα λοιπόν να γίνεται συνέχεια λόγος για την ειμαρμένη, αφού δίχως αυτήν ερμηνεύονται όλα απ’ τη Φύση ή την Τύχη;”
