«Είτε γράψε κάτι που αξίζει να διαβαστεί είτε κάνε κάτι που αξίζει να γραφτεί» είχε πει ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, πολιτικός και συγγραφέας. Σε αυτή τη λογική κινούνται τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Σέρλοκ Χολμς που προτείνονται εδώ. Το αστυνομικό μυθιστόρημα, αυτό που μας κρατάει σε αγωνία και μας ενθουσιάζει, τόσο με την δεξιοτεχνική του αφήγηση όσο και με τις ανατρεπτικές του διαστάσεις προσφέρεται μέσα από τις ιστορίες του μεγαλοφυούς Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Μη λησμονούμε πως η τέχνη του αστυνομικού μυθιστορήματος ίσως να είναι και η πιο δύσκολη ως προς τη σύλληψη των χαρακτήρων, τη συνοχή και την εξιστόρηση με τέτοιο τρόπο που ο αναγνώστης να νιώθει πως το αστυνομικό μυθιστόρημα που κρατά στα χέρια του δεν αντιγράφει μανιέρα αλλά διατηρεί τη δική του προσωπική χροιά και ύφος, εξάπτει τη φαντασία και μας χαλαρώνει, ενώ μας καθιστά συμμέτοχους στη διαλεύκανση μιας δολοφονίας ή ενός εγκλήματος.
Κατά βάση, ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι αυτό που πηγαίνει πέρα και μακριά από την απλή ανακάλυψη του δολοφόνου και την εξιχνίαση του εγκλήματος. Είναι αυτό που διαθέτει λογοτεχνική ευστροφία, αφηγηματικό ειρμό, αυθεντική και όχι επιτηδευμένη αγωνία, αυτό που με λίγα λόγια συνδυάζει αστυνομικό δαιμόνιο και χτίσιμο ευφάνταστων χαρακτήρων. Είναι πολλές φορές εμποτισμένο με κοινωνικές, ιστορικές, πολιτικές ή άλλες εκφάνσεις που αφορούν σε γεγονότα πραγματικά ή κοντά στην πραγματικότητα έτσι που να αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη με μια αύρα μυστηρίου. Όλα αυτά τα στοιχεία τα ενέχουν οι ιστορίες με πρωταγωνιστή τον αινιγματικό και επιφανή Σέρλοκ Χολμς.
Ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ θεωρείται, και δίκαια, ένας μαιτρ του είδους, ένας ιδιοφυής εμπνευστής ενός ήρωα που βρίσκεται πάντα στο προσκήνιο. Οι ιστορίες του με τον ιδιαίτερο, ευφυή και γοητευτικό τρόπο γραφής εδραίωσαν, μαζί με συγγραφείς όπως ο Έντμουντ Κρίσπιν, η Ντόροθυ Σάιερς και άλλους, μια ολόκληρη σχολή και έχουν φυσικά αφήσει εποχή. Ο ίδιος δεν θα πάψει ποτέ να μνημονεύεται ακόμα και σήμερα όταν κάποιος θέλει να αναφερθεί στο αστυνομικό μυθιστόρημα, θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε Ντίκενς του αστυνομικού. Στα μυθιστορήματά του, θα βρούμε συνήθως να πρωταγωνιστεί ο ένας και μοναδικός Σέρλοκ Χολμς συνοδευόμενος από τον βοηθό του τον συμπαθέστατο Δόκτορα Γουάτσον, έναν συνοδοιπόρο και συνεργάτη στις εξιχνιάσεις εγκλημάτων, έναν κύριο καθωσπρέπει με ιδιαίτερο χιούμορ.
“Το τι κάνεις σ’ αυτόν τον κόσμο δεν έχει καμιά σημασία. Το θέμα είναι τι μπορείς να κάνεις τους άλλους να πιστέψουν ότι έχεις κάνει.” Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ
Πρόκειται αναμφισβήτητα λοιπόν για έναν από τους πιο συναρπαστικούς ήρωες στην ιστορία της λογοτεχνίας του 19ου και 20ου αιώνα, ένας ήρωας πολυδιάστατος και διαφορετικές πτυχές. Οι ιστορίες του μαγεύουν ακόμα και σήμερα μικρούς και μεγάλους και παίρνουν διάφορες μορφές. Ο Σέρλοκ Χολμς διαφέρει ως προς το γεγονός πως υπερασπίζεται τον αδύναμο και πηγαίνει ενάντια στον ανήθικο λειτουργό ή πλούσιο αριστοκράτη που με όπλο τα χρήματά του ή την θέση του εκμεταλλεύεται την εξουσία του και την κυριαρχία του στο κοινωνικό γίγνεσθαι για να επικαλύψει τα εγκλήματά του ή τις ατασθαλίες του. Ο Σέρλοκ Χολμς είναι αριστοκρατικός, είναι ευφυής, είναι γρήγορος, είναι παρών ακόμα και εκεί όπου είναι απών και βάζει στον στόχο του αυτόν που επιβουλεύεται τον ψεύτη και ύποπτο που νομίζει πως μπορεί με τερτίπια και κόλπα να του ξεφύγει. Ο Σέρλοκ Χολμς λειτουργεί πολύ συχνά με το ένστικτο σε συνδυασμό όμως με την λογική, όταν χρειάζεται να βρει την άκρη του νήματος σε μια δύσκολη υπόθεση. Είναι ένας Ηρακλής μαινόμενος της κοινωνίας που έχει ως αποστολή του ιερή την διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής και την προσήλωση στο καθήκον.
Σε κάθε περίπτωση είναι ένας άνθρωπος και όπως όλοι μας έχει και αυτός τα τρωτά του σημεία, κυριότερο από τα οποία είναι ο φόβος που του χτυπάει ουκ ολίγες φορές την πόρτα. Ο Σέρλοκ Χολμς είναι ένας άνθρωπος που γενικά δεν χάνει την ψυχραιμία του και είναι ιδιαίτερα ήρεμος ως προς τις εκφράσεις του, ωστόσο όταν κάτι τον ταλαιπωρεί στην σκέψη έρχεται σε ρήξη με την γαλήνη του και ο Γουάτσον είναι αυτός που δέχεται συνήθως τα βέλη. Όσο και αν έχει ψυχρό αίμα στις υποθέσεις που χειρίζεται και όσο και αν το συναίσθημα απουσιάζει από τον τρόπο που αντιμετωπίζει την έννοια της αριστοκρατικής κλοπής δεν μπορεί κανείς να τον εμποδίσει από το να θυμώσει ή να μιλήσει κάπως πιο απότομα. Είναι λοιπόν ένα πρόσωπο πολυσχιδές και πολυδιάστατο, ένας ήρωας που συγκεντρώνει στο πρόσωπό του χαρακτηριστικά όπως η ιδιοφυία, η μεγαλοφυΐα και η ιδιάζουσα ιδιοσυγκρασία και στην εμφάνιση την αριστοκρατία, την κομψότητα και την γοητεία.
Μην ξεχνάμε επίσης πως οι ιστορίες εκτυλίσσονται στις αρχές του 20ου αιώνα σε μία εποχή πολλών ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών ζυμώσεων, σε ένα μεταβατικό στάδιο όπου όλα είναι ρευστά καθώς εγκυμονεί ένας Μεγάλος πόλεμος. Σε αυτό το πλαίσιο δραστηριοποιείται ο Σέρλοκ Χολμς, είναι σπλάχνο της κοινωνίας, των ιστορικών και πολιτικών συμβάντων και η ταυτότητά του είναι συγκεκριμένη και ορατή μόνο όταν ο ίδιος το επιθυμήσει. Τον φανταζόμαστε να κυκλοφορεί στο Λονδίνο κυρίως που είναι το κέντρο των εξελίξεων εκείνη την εποχή ως σκιά, ως ένας αόρατος και σκοτεινός ιππότης με σημείο κατατεθέν το περίφημο και εμβληματικό καπέλο του, την εμβληματική πίπα του καθώς και το εντυπωσιακό παλτό του που τον χαρακτηρίζει.
“Τίποτε δεν είναι πιο απατηλό από ένα προφανές στοιχείο.” Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ
Τα βιβλία του και οι ιστορίες του δεν αφορούν μόνο σε κάποιες κατηγορίες αναγνωστών, δεν αφορά σε λίγους, δεν είναι ένας επιθεωρητής που δεν έχει απήχηση. Ίσα ίσα ο τρόπος σκέψης του αλλά και η αφηγηματική δεινότητα του Κόναν Ντόιλ τον έχουν καταστήσει από τότε που υπάρχει ως ένα πρόσωπο που έχει τον τρόπο να διεισδύει, να προκαλεί και να ενδιαφέρει όλων των ειδών τους αναγνώστες. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως πολλοί επίγονοι και μεταγενέστεροι συγγραφείς έχουν γράψει βιβλία βασισμένα πάνω του και επιπροσθέτως οι νεότερες γενιές, έφηβοι και παιδιά έχουν και εκείνα τις δικές τους εκδοχές, χωρίς να χάνεται τίποτα από τη μαγεία του περιεχομένου. Διότι οι ιστορίες του και ο ίδιος ο Σέρλοκ Χολμς είναι οικουμενικός, είναι ολιστικός, απευθύνεται σε όλους και όλες, ηλικιακά δεν περιορίζεται πουθενά και αυτό γιατί οι ιστορίες του κυκλοφορούν ενδοφλέβια μέσα μας.
Τα βιβλία του είναι πια πασίγνωστα και οι τίτλοι που κυκλοφορούν επιτρέπουν λογοπαίγνια και αλληγορικές αναφορές. Το σήμα των τεσσάρων που κυκλοφορεί σε διάφορες εκδόσεις (εκδόσεις Άγρα και Μίνωας), τόσο για ενήλικες όσο και για εφήβους, είναι ένα σημείο αναφοράς, όπως άλλωστε και το Σκυλί των Μπάσκερβιλ (εκδόσεις Μεταίχμιο) που βρίσκει και αυτό πολλές εκδοχές με πρωταγωνιστή έναν σκύλο. Η σπουδή στο κόκκινο (εκδόσεις Ερατώ), άλλο χαρακτηριστικό του βιβλίο, ενέπνευσε τον σύγχρονο συγγραφέα Χοσέ Κάρλος Σομόθα να γράψει και να αφιερώσει ένα βιβλίο πάνω σε αυτή τη σπουδή (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη). Τίτλοι ιστοριών όπως Ο βραζιλιάνικος αγριόγατος και άλλες ιστορίες μυστηρίου και ο Ασημένιος καθρέφτης και άλλες ιστορίες μυστηρίου που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Gutenberg είναι εκδόσεις πλούσιες σε υλικό και έτσι δεν θα αφήσουν κανέναν παραπονεμένο καθώς κρατούν την αγωνία στο κόκκινο.
Οι αναμνήσεις του Σέρλοκ Χολμς και η επιστροφή του Σέρλοκ Χολμς (αμφότερα από εκδόσεις Ερατώ) προσθέτουν στον χαρακτήρα το απαραίτητο μυστήριο σχετικά με την εξαφάνισή του και την επανεμφάνισή του. Οι εκδόσεις Μίνωας και οι εκδόσεις Μεταίχμιο διαθέτουν ολόκληρη σειρά παιδικών και εφηβικών βιβλίων, κάποια γραμμένα και κάποια εμπνευσμένα από τον Κόναν Ντόιλ και φυσικά τον Σέρλοκ Χολμς για να μείνουν τα παιδιά αφοσιωμένα στον διάσημο επιθεωρητή και τα κατορθώματά του μέχρι πρωίας. Τέλος, Η δηλητηριώδης ζώνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίολος είναι μια ιστορία όχι και τόσο γνωστή αλλά εξίσου συναρπαστική και περιπετειώδης ενώ το βιβλίο κάποιου ανώνυμου με τίτλο Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον (εκδόσεις Άγρα) αποτίνει φόρο τιμής στον Κόναν Ντόιλ και εμπλέκει τον ένδοξο επιθεωρητή με την ελληνική πολιτική πραγματικότητα. Να μην λησμονηθεί και η ανεπίσημη βιογραφία του Σέρλοκ Χολμς από τον Νικ Ρένισον που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος, μια μελέτη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Αυτό που βοηθάει τους μικρούς αναγνώστες περισσότερο από τους μεγάλους είναι πως στον Σέρλοκ Χολμς θα βρουν τον τρόπο να ψυχαγωγούνται αλλά παράλληλα θα ανακαλύψουν και την μέθοδο για επίλυση δικών τους προβλημάτων επιστρατεύοντας την στρατηγική, τον ελιγμό, την ανάλυση και γιατί όχι μαθηματικούς τύπους ώστε να φτάσουν πιο γρήγορα στη λύση της εξίσωσης. Άρα, το κέρδος για τους μικρούς αναγνώστες είναι πολλαπλάσιο και άρα πολυπρισματικό, είναι μια βουτιά στο μυστήριο και τα αινίγματα, είναι μια ευκαιρία να σκεφτούν περισσότερο και να απολαύσουν τη γραφή. Ο Σέρλοκ Χολμς λοιπόν προσκαλεί κάθε λογής αναγνώστη ήδη από πολύ νωρίς σε ένα ταξίδι στον χρόνο μοναδικό και γοητευτικό, σε τόπους και σε μέρη διαφορετικά, σε σταυρόλεξα μυαλού και συναισθημάτων. Ας αρχίσουν λοιπόν οι αναγνώσεις!
“Όταν έχεις εξαλείψει το αδύνατο, αυτό που μένει, όσο απίθανο κι αν είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια.” Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ
