Ζούμε σήμερα σε μια κοινωνία όπου η διαφορετικότητα είναι δύσκολα ανεκτή και μάλιστα πολλές φορές γίνεται αντικείμενο χλευασμού από την πλειοψηφία. Παρακολουθούμε ανταποκρίσεις και ειδήσεις όπου διεμφυλικά άτομα δέχονται στην καλύτερη περίπτωση φραστικές επιθέσεις και στέκονται απροστάτευτα απέναντι σε έναν όχλο που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να επιδείξει τη βαναυσότητά του και το μίσος του. Οι σημερινές κοινωνίες και ο κόσμος γενικότερα δεν έχουν αλλάξει και πολύ από την εποχή της Νέλλα Λάρσεν, τα όσα μας περιγράφει σε αυτό το τόσο βιωματικό μυθιστόρημα είναι χαρακτηριστικά μιας ολόκληρης εποχής ρατσισμού και διακρίσεων, είναι μια μαρτυρία της εφιαλτικής ζωής των έγχρωμων στην Αμερική λίγες δεκαετίες μετά τα δραματικά γεγονότα του ολέθριου εμφυλίου πολέμου. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ανοιχτά και δυστυχώς χωρίς επιφύλαξη πως ο κόσμος μας πάει από το κακό στο χειρότερο, έχει χαθεί ο οποιοσδήποτε ρομαντισμός και η ανθρώπινη αλληλεγγύη και η Λάρσεν μας χαρίζει ένα μικρό αριστούργημα με βλέμμα στο φλέγον αυτό ζήτημα.
Μια δραματική και οδυνηρή περιπλάνηση στον σκληρό κόσμο του Χάρλεμ
Ζούμε λοιπόν σε μία εποχή που η στιχομυθία και η αναφορά περί ρατσισμού έχει δυστυχώς επανέλθει πολύ έντονα στο προσκήνιο. Τα κρούσματα ξενοφοβίας και επιθετικότητας έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη, η οποία και πλήττεται σφόδρα λόγω και του μεγάλου προβλήματος του μεταναστευτικού. Παράλληλα, τα κινήματα της άκρας δεξιάς λαμβάνουν όλο και πιο αυξημένα ποσοστά στις ευρωπαϊκές χώρες κάτι που είχε να συμβεί από την εποχή της ανόδου του ναζισμού και του φασισμού στην γηραιά ήπειρο τη δεκαετία του 1930. Μέσα σε αυτό το σκηνικό κοινωνικού πολέμου και αστάθειας, μέσα στη δίνη των φυλετικών διακρίσεων και του εκφοβισμού, τα μυθιστορήματα του παρελθόντος όπως αυτά που παρουσιάζονται εδώ έρχονται να μας θυμίσουν πόσο εύθραυστος είναι ο κοινωνικός ιστός και πώς η ιστορία μπορεί και επαναλαμβάνεται με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η λογοτεχνία, μέσω γνωστών ή λιγότερο γνωστών εκπροσώπων της, ανέκαθεν υπήρξε ένας μοχλός και ένας ουσιώδης τρόπος ανάδειξης των κοινωνικών ζητημάτων και οι συγγραφείς μέσα από τα γραπτά τους και την αφήγησή τους καθρεφτίζουν με γλαφυρό και έμμεσο τρόπο όλα αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία, ανταποκριτές της οι ίδιοι μας καλούν σε συστράτευση και σε συλλογισμό. Εμείς, ως αναγνώστες αλλά και ως ενεργοί πολίτες, δεν έχουμε παρά να μελετήσουμε το έργο τους, να αφουγκραστούν τον παλμό των ανησυχιών τους και να γίνουμε κοινωνοί των πιο μύχιων σκέψεών τους αναλογιζόμενοι έτσι και τον ρόλο μας σε αυτό το κλίμα αναταραχής. Αναμφίβολα, η ενεργή και δυναμική αντίδραση του καθενός μας απέναντι στο τέρας του ρατσισμού είναι κομβική και επιβεβλημένη, ειδικά στη σημερινή εποχή που το κλίμα αυτό βρίσκεται και πάλι στην κορύφωσή του. Η Νέλλα Λάρσεν συμμετέχει λοιπόν ενεργά σε αυτήν την δυναμική εκστρατεία ανάδειξης του προβλήματος δίχως φόβο αλλά με πάθος για αλήθεια.
Η Νέλλα Λάρσεν, που στην Ελλάδα δεν είναι τόσο γνωστή αλλά τη γνωρίζουμε χάρη στις εκδόσεις Έρμα και το βιβλίο αυτό, ξεδιπλώνει μια ιστορία με πρωταγωνίστριες δύο κυρίες, την Αϊρίν και την Κλερ, δύο γυναίκες που κλήθηκαν από τη μοίρα τους όπως και τόσες άλλες να ζήσουν σε ένα καθεστώς τρομοκρατίας καθώς το “λάθος” τους είναι πως γεννήθηκαν έγχρωμες, ένα αμάρτημα το οποίο πληρώνουν ακριβά. Το βιβλίο σαφώς αναφέρεται στον ρατσισμό που υπέστησαν εκατομμύρια Αφροαμερικανοί σε μία χώρα που συντελούνταν ραγδαίες αλλαγές και πολιτική αναταραχή, η οποία θα οδηγούσε λίγο αργότερα στη δολοφονία του προέδρου Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Εμπρησμοί κατά κατοικιών, απάνθρωπες συμπεριφορές και διωγμοί από σχολεία και πανεπιστήμια, βιαιοπραγίες λευκών αστυνομικών εναντίον έγχρωμων πολιτών είναι μόνο μερικά από τα γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα. Και εδώ σκιαγραφείται η ιστορία δύο ηρωίδων που αφηγούνται τη δική τους διαδρομή και το δικό τους Γολγοθά σε μια κοινωνία που τις αναγκάζει να παραστήσουν τις λευκές για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Η λογοτεχνία των έγχρωμων συγγραφέων, όπως η Μπίτσερ Στόου με την Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά, η Χάρπερ Λι με το Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια, ο Ραλφ Έλισον με τον Αόρατο άνθρωπο, ο Τζέιμς Μπάλντουιν με το Κουαρτέτο του Χάρλεμ, ο Γουίλιαμ Μέλβιν Κέλι με το βιβλίο του Ένας διαφορετικός τυμπανιστής, έχει μακραίωνη ιστορία. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα που έγραψαν ιστορία και η λίστα είναι ατελείωτη όπως και ο πόνος των ανθρώπων αυτών άλλωστε. Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό αναδεικνύονται περίτρανα οι κοινωνικές ανισότητες και ένας κόσμος κατώτερος, μια τάξη κοινωνική στο περιθώριο, μια κατηγορία ανθρώπων δεύτερης κατηγορίας σαν ο Λίνκολν ποτέ να μην έδειξε το σωστό δρόμο, σαν ο χρόνος να έχει παγώσει για πάντα στα χρόνια της σκλαβιάς. Το πέρασμα της Νέλλα Λάρσεν είναι ένα βιβλίο που αποτυπώνει την ωμή πραγματικότητα μέσα από τα μάτια δύο γυναικών και πρόκειται αδιαμφισβήτητα για ένα άγνωστο διαμάντι της αφροαμερικανικής λογοτεχνίας το οποίο θίγει το ζήτημα της απειλής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Είναι ένα μυθιστόρημα που αντλεί πηγές και έμπνευση από τα όσα δραματικά συμβαίνουν στην αμερικανική κοινωνία τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.
“Ήθελε να μάθει για αυτή την παράτολμη υπόθεση του “περάσματος”, αυτή την απόδραση απ’όλα όσα ήταν οικεία και φιλικά, για να ρισκάρει κανείς σε ένα άλλο περιβάλλον, όχι εντελώς ξένο, αλλά σίγουρα όχι ακριβώς φιλικό”
