Αυτό το ιδιότυπο μυθιστόρημα χτίζεται με μία παράλογη λογική. Αμφίβολη η προέλευση του, ακαθόριστη η σύλληψή του, αβέβαιος ο προορισμός του. Όλο το βιβλίο μοιάζει με μία παρτίδα σκάκι, αυτό το παιχνίδι που κινητοποιεί τον εγκέφαλο και απαιτεί εξαιρετική συγκέντρωση και αποστασιοποίηση από πρόσωπα και πράγματα. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν πρόκειται για ένα αμιγές μυθιστόρημα ή αν είναι το μυθιστόρημα ενός μυθιστορήματος που βρέθηκε στα χέρια του συγγραφέα ή αν πάλι όλο αυτό το παιχνίδι, μιας και το βιβλίο αναφέρει στο σκάκι, είναι μία καθαρή και ευφυής επινόηση του ίδιου του γράφοντος. Ο Rolland Jacard, στον διαφωτιστικό αν και σύντομο πρόλογο της παρούσας έκδοσης, αναφέρει μία ρήση που αποδίδεται στον Όσκαρ Ουάιλντ: «Αν θέλετε να χάσετε έναν άνθρωπο, μάθετέ του να παίζει σκάκι». Υπάρχει κερδισμένος ή χαμένος σε αυτή την αέναη και συνεχόμενη παρτίδα με την ίδια την ζωή;
Θαυμαστής του Δον Κιχώτη και του Φλωμπέρ, τους οποίους ξαναζωντανεύει στα πρόσωπα του Δον Σανδάλιο και του συμπαίκτη-αφηγητή, ο Ουναμούνο συγκεντρώνει επιστολές ενός φίλου του και τις παραθέτει στον αναγνώστη καταφέρνοντας του ένα ισχυρό χτύπημα στην αποδοχή των γεγονότων και των παραδοχών που φτάνουν σαν χείμαρρος. Οι επιστολές είναι ένα σύνολο από φιλοσοφικές αναζητήσεις, μία σειρά από εσωτερικές παλινωδίες που διενεργούνται μέσα στο σώμα του αφηγητή σαν να προσπαθεί να ξεφύγει από την συντριπτική μοναξιά που του προκαλεί ο ανόητος κόσμος και τα συν αυτώ. Αυτή η απολογία αδυναμίας να επιβιώσει δίχως το σκάκι είναι ό,τι πιο συγκλονιστικό του συμβαίνει και το καταθέτει σαν ο αγώνας αυτός να είναι δίχως αύριο και η ανάγκη να συμμαχήσει, να συμπράξει με τον Δον Σανδάλιο και τελικά να επικοινωνήσει μαζί του μέσω του παιχνιδιού είναι η τροφή του. Ομολογεί φωναχτά πως να συνυπάρξει μέσα στον παρόντα κοινωνικό περίγυρο είναι κάτι αδιανόητο για αυτόν και προσπαθεί εναγωνίως να απεμπλακεί με έναν και μοναδικό τρόπο, την αφοσίωσή του στον άνθρωπο που έχει απέναντί του, τον αποζητά σαν το σωτήρα του, σαν το σωσίβιό του σε μία απέραντη θάλασσα χωρίς φάρο.
