Η αθηναϊκή δημοκρατία οφείλει να είναι πρότυπο και μοντέλο προς μίμηση για κάθε δημοκρατικό καθεστώς του σήμερα καθώς μπορεί να λειτουργήσει για μας σαν γονιμοποιό σπέρμα, δεδομένου ότι μας επιτρέπει να δούμε εν τη γενέσει τους πληθώρα στοιχείων πάντοτε επίκαιρων – μπορεί και πρέπει να είναι για μας κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών. Ο πολυγραφότατος Γεώργιος Μαυρογορδάτος, μέσα από αυτό το εξαιρετικό πόνημα, ξετυλίγει την ιστορία του πολιτεύματος που ονομάζεται δημοκρατία, αναδεικνύει κάποια αινιγματικά της σημεία και κάποιους προβληματισμούς ενώ παράλληλα προσφέρει στον αναγνώστη, μέσα από μια εμπεριστατωμένη και άρτια μελέτη, πλούτο και πληθώρα πληροφοριών για τον θεσμό που σήμερα απολαμβάνουν οι προηγμένες κοινωνίες ανά τον κόσμο. Η δημοκρατία ως πολίτευμα μπορεί να μην διεκδικεί δάφνες τελειότητας, έχει και αυτή τα τρωτά της σημεία, ωστόσο κατά κοινή παραδοχή είναι επαρκέστερο και αρτιότερο πολλών άλλων ειδών διακυβέρνησης και αυτό επί του πρακτέου.
Οι ιδιαιτερότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας και τα σημεία που προβληματίζουν
Ο χρυσός αιώνας του Περικλή θεμελίωσε αναμφίβολα ένα πολίτευμα το οποίο μέχρι σήμερα συνεχίζει να αποτελεί φάρο δικαιοσύνης και ευνομίας, ένα πολίτευμα που αποτελεί την μόνη σανίδα σωτηρίας απέναντι σε κάθε προσπάθεια υποτροπής της εκάστοτε εξουσίας. Το πολίτευμα αυτό δεν είναι άλλο από την περίφημη δημοκρατία που θεσπίστηκε από τον Κλεισθένη και αποτελεί για πολλά έθνη κληρονομιά ανεκτίμητη και πολύτιμη ως προς την ίδια τους την συνέχεια και ύπαρξη. Πρόκειται για ένα πολίτευμα με γερές βάσεις και ισχυρά θεμέλια που στέριωσε χάρη στην φιλοσοφία της συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν. Μετά από μία εποχή τυραννίας στην αρχαία Αθήνα, η δημοκρατία ήρθε να δώσει και να προσφέρει λύσεις λογικής, σύνεσης και ηθικής απέναντι σε σφετεριστές της λαϊκής κυριαρχίας που η ίδια η δημοκρατία διαμόρφωσε. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι, υπάρχει ισονομία και ισοπολιτεία, δεν υπάρχει διαχωρισμός προνομίων ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και όλοι έχουν δικαίωμα στην άποψη και τον λόγο μέσω της Εκκλησίας του δήμου, μία πρώιμη Βουλή όπου οι άνθρωποι συνδιαλέγονταν και αντάλλασσαν απόψεις περί διαφόρων θεμάτων που άπτονταν της πόλης.
Μέσα όμως σε αυτή την αίγλη της και τα θεσπέσια κατορθώματά της, ο ιστορικός Γεώργιος Μαυρογορδάτος μέσα από διάφορα ερωτήματα και απορίες που όπως αναφέρει είχε ήδη από τα μαθητικά του χρόνια και τον απασχολούσαν, προσπαθεί να δώσει κάποιες απαντήσεις ή απλά να εγείρει τις αμφιβολίες του και ο καθένας από εμάς με βάση τις ιστορικές αναφορές να αντλήσει τα δικά του προσωπικά συμπεράσματα. Γιατί είναι σημαντικό να αναμοχλεύουμε την ιστορία και να την μελετάμε ώστε με καλή προαίρεση να οδηγούμαστε σε βελτιωτικά βήματα προς τα εμπρός και να μην διαπράττουμε τα ίδια λάθη με το παρελθόν. Ο Μαυρογορδάτος λοιπόν με αίσθημα ευθύνης, ζήλο και μεράκι ξεδιπλώνει μια σειρά θεμάτων που αφορούν το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας και μας καλεί να παρακολουθήσουμε τον ειρμό της σκέψης του ώστε να γίνουμε σοφότεροι και να προβληματιστούμε. Ήταν τελικά άμεση η δημοκρατία της περιοχής της Αττικής και ήταν επαρκή τα 6000 μέλη που ψήφιζαν στην Εκκλησία του δήμου; Μήπως θα έπρεπε να είχε εφαρμοστεί δηλαδή ένας άλλος τρόπος εκδήλωσης της αμεσότητας της δημοκρατίας; Γιατί οι μέτοικοι δεν είχαν ίση συμμετοχή όπως οι υπόλοιποι πολίτες αν αναλογιστούμε πως δεν είχαν καθεστώς σκλάβου και δεν ήταν γυναίκες; Σε τι δηλαδή υπολείπονταν των πολιτογραφημένων πολιτών; Είναι σίγουρα διαχρονικά ερωτήματα που όμως ίσως δεν μας είχαν απασχολήσει τόσο στο παρελθόν.
Οι δημοκρατίες οφείλουν σαφώς να ενισχυθούν, οφείλουν να προστατευτούν από δυνάμεις που επιθυμούν τον κατακερματισμό της και τη διάλυσή της ώστε να υπερισχύσουν. Σήμερα, όσο ποτέ, οι δημοκρατίες κινδυνεύουν από λαϊκισμό τύπου Τραμπ και Όρμπαν, από αυταρχικά καθεστώτα τύπου Πούτιν και Ερντογάν, αλλά και από εκείνους που την επιβουλεύονται παριστάνοντας πως την υπηρετούν. Ο συγγραφέας στην ιστορική διαδρομή που επιχειρεί θα αναφέρει τα σημεία εκείνα του πλανήτη όπου είδαν λαμπερό φως και άστρο φωτεινό οι δημοκρατικές διαδικασίες, εκεί όπου γεννήθηκαν η ισότητα και η ισονομία. Τέτοιο παράδειγμα είναι το Κεμπέκ, όπου διαβάζουμε πως το 1791 δόθηκε το δικαίωμα συνέλευσης όταν ήταν ακόμα βρετανική αποικία, γνωστή ως Κάτω Καναδάς.
Ο Μαυρογορδάτος στέκεται και στο θέμα της κληρονομικής βασιλείας, η οποία απουσιάζει από την Αθήνα σε σύγκριση με την Σπάρτη όπου επικρατούσε και άρα δεν υπήρχε εύφορο έδαφος για ανάπτυξη της δημοκρατίας. Αυτό έχει εξήγηση διότι μετά από μία εποχή τυραννίας στην αρχαία Αθήνα, η δημοκρατία ήρθε να δώσει και να προσφέρει λύσεις λογικής, σύνεσης και ηθικής απέναντι σε σφετεριστές της λαϊκής κυριαρχίας που η ίδια η δημοκρατία διαμόρφωσε. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι, υπάρχει ισονομία και ισοπολιτεία, δεν υπάρχει διαχωρισμός προνομίων ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και όλοι έχουν δικαίωμα στην άποψη και τον λόγο μέσω της Εκκλησίας του δήμου, μία πρώιμη Βουλή όπου οι άνθρωποι συνδιαλέγονταν και αντάλλασσαν απόψεις περί διαφόρων θεμάτων που άπτονταν της πόλης.
Αυτό που έχει σημασία σήμερα είναι η δημοκρατία της αντιπροσώπευσης να καταστεί και πραγματική δημοκρατία ελέγχου γιατί ο κυρίαρχος λαός είναι εκείνος που οφείλει να έχει τις τύχες στα χέρια του ώστε να αποφευχθούν παραδείγματα οδυνηρά τύπου Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Η δημοκρατία του σήμερα είναι ένα σημείο κατατεθέν για όλους, είναι αναμφίβολα μια ιερή κατάκτηση αιώνων και εμείς οφείλουμε όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά να γίνουμε η ασπίδα της και ο κλοιός προστασίας της για να μην γίνει παρανάλωμα στα μυαλά ασυνείδητων και άλογων μυαλών.
«…η Αθηναϊκή Δημοκρατία παραμένει μέχρι σήμερα η σπουδαιότερη εμπειρία άμεσης δημοκρατίας, αν συνδυάσουμε τη διάρκεια και την ισχύ της ως κράτους»
