Η σειρά Μικρά διαχρονικά είναι ένα κόσμημα που συνεχίζει να εμπλουτίζει και να διακοσμεί τη βιβλιοθήκη μας, είναι μια σειρά που προσφέρει στον αναγνώστη μικρά άγνωστα διαμάντια διαχρονικών λογοτεχνών. Ο συγγραφέας των “Ανθών του Κακού” Σαρλ Μπωντλαίρ, στο ολιγοσέλιδο αλλά πολύ σημαντικό δοκίμιο “Ο ζωγράφος της μοντέρνας ζωής” πραγματεύεται ποικίλα θέματα που τον απασχολούν σε σχέση με την αισθητική. Η γραφή του ακολουθεί και εδώ το αίσθημα ευθύνης και τις αρχές που διέπουν τη φιλοσοφία του, τον τρόπο αντίληψής του για τις τέχνες την εποχή των καλλιτεχνικών ζυμώσεων. Με επίκεντρο τον εξαίρετο ζωγράφο Constantin Guys, τον οποίο βέβαια δεν κατονομάζει, μετά από επιθυμία του ίδιου του ζωγράφου να διατηρήσει την ανωνυμία του, αλλά εκθειάζει, περιπλανιέται στα σοκάκια του δανδισμού, της μόδας, της ομορφιάς αλλά υπεισέρχεται πάντα υπό το πρίσμα των τεχνών και σε πιο ευαίσθητα θέματα όπως ο πόλεμος και η απεικόνισή του, η θέση της γυναίκας, η έννοια της νεωτερικότητας. Πρωτοπόρος και τολμηρός, ο Μπωντλαίρ δεν φείδεται λόγων και προκαλεί την εποχή του, όπως έκανε άλλωστε και ως ποιητής.
Ζωγράφος στον παλμό του καιρού του
‘Ο “ζωγράφος της μοντέρνας ζωής”, αυτή η προδρομική αποτύπωση των στοιχείων του ιμπρεσιονιστικού οράματος μια ολόκληρη δεκαετία πριν από την εμφάνιση των ιμπρεσιονιστών και δη του Εντουάρ Μανέ {…} είναι ένα από τα πιο σημαντικά τεχνοκριτικά κείμενα του ποιητή’, θα γράψει η Κατερίνα Σχινά στο εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης. Πράγματι, υπήρχε τότε ένας υπόγειος πυρετός μεταπήδησης από το είδος της ακαδημαϊκής ζωγραφικής που κυριαρχούσε για αιώνες σε ένα πιο ελεύθερο ηθών ζωγραφικό πεδίο δράσης, το οποίο αρχικά εκφράστηκε από τον ρεαλισμό και έπειτα από τον ιμπρεσιονισμό και τον οποίο ανακοίνωσε ο Γκις. Ο Μπωντλαίρ, με “όπλο” την προσωπικότητα του Γκις εγείρει θέματα δύσκολα και αιχμηρά για την εποχή, θέματα που είναι καυτές πατάτες στον κόσμο της διανόησης και της κριτικής: Τί είναι ομορφιά και ποιος ο ρόλος της στην κοινωνία; Οι τέχνες διανύουν ένα μεταβατικό στάδιο και ο Μπωντλαίρ δράττει την ευκαιρία να ξεδιπλώσει τις σκέψεις του και να υπερασπιστεί έναν άλλο δρόμο στον οποίο ο άνθρωπος και η καθημερινότητά του θα είναι στο προσκήνιο. “Η τέχνη για την τέχνη” είναι ένας οδηγός πρώτης τάξεως ώστε οι ζωγράφοι, γλύπτες να ξεφύγουν από τα δεσμά μίας τέχνης που υπηρετεί συμφέροντα και πνίγει την δημιουργία. Για αυτό και “η τέχνη οφείλει να λειτουργεί ως μια αυστηρή και αντικειμενική αντανάκλαση της πραγματικότητας”.
Η αισθητική της ομορφιάς σε πρώτο πλάνο
Η ομορφιά για τον Μπωντλαίρ είναι σε κάθε σημείο και σε κάθε βήμα, δεν ορίζεται απόλυτα και είναι μία ομορφιά που έχει πολλά πρόσωπα, δεν είναι, με λίγα λόγια, μία και μοναδική αλλά έχει πολλές ερμηνείες. Η ομορφιά έχει το δικαίωμα να εκφραστεί με διάφορους τρόπους και κατά το δοκούν. Όπως αναφέρει ο ίδιος “έχουμε εδώ μια χρυσή ευκαιρία να εγκαθιδρύσουμε μια λογική και ιστορικά δομημένη θεωρία της ομορφιάς, σε αντίθεση με τη θεωρία μιας μοναδικής και απόλυτης ομορφιάς”. Ο Γκις είναι για τον Μπωντλαίρ το παράδειγμα του καλλιτέχνη που αφουγκράζεται τον παλμό του κόσμου, γεύεται τους καρπούς της καθημερινής τριβής με τα πάθη και τις αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου και αυτά αποτυπώνει και απεικονίζει στους πίνακές του. “Η περιέργεια μπορεί να θεωρηθεί η αφετηρία της ευφυΐας του” θα σχολιάσει για να εκθειάσει στο πρόσωπό του την έννοια της έμπνευσης και να τον παρομοιάσει με ένα παιδί που νιώθει την υπέρτατη χαρά σαν μεθά από σχήματα και χρώματα.
Ο Κονσταντίν Γκις, τον οποίο στο κείμενο αποκαλεί κ. Γκ. για να μην αποκαλύψει την ταυτότητά του, είναι ένας γνήσιος και αυθεντικός καλλιτέχνης, ένας καλλιτέχνης που ξέφυγε από κανόνες και οσμίστηκε την ανάγκη του ανθρώπου για μια τέχνη που αγγίζει τις ανάγκες του. Αυτός που εξέφρασε από πολύ νωρίς το ρομαντικό του πνεύματός του όταν πήρε μέρος στον αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση παράλληλα εκδήλωσε και την αριστοκρατική του ματιά, αφιέρωσε τη ζωή του και τη ζωγραφική του δεινότητα στην παρατήρηση, την μεγάλη ιέρεια των επιγόνων του ιμπρεσιονιστών. “Δονούνταν στον παλμό του μητροπολιτικού πάρε δώσε, ταγμένος στη φευγαλέα “impression” – τη δαντελίτσα μιας ομπρέλας, ένα μυτερό γοβάκι, τον αστραφτερό τροχό μιας άμαξας, τη λεία ράχη ενός αλόγου, ένα γυαλιστερό ημίψηλο – γοητευμένος από τα bonfireso of vanity της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας”.
Ένας παντοτινός αισθητιστής που εμπνέει
Ο Μπωντλαίρ, με διεισδυτική και επαναστατική ματιά στην εποχή του, στα πεπραγμένα και ως ανταποκριτής του καιρού του με ειλικρίνεια και χωρίς ωραιοποιήσεις, θα ανοίξει τα χαρτιά της κριτικής του και θα καταδείξει τον τρόπο, σύμφωνα με τα δικά του πιστεύω, με τον οποίο η τέχνη οφείλει να βαδίσει έτσι ώστε ο άνθρωπος να αποτελέσει κομμάτι της και να γίνει κοινωνός της. Σε αυτό τον δρόμο, τον ανηφορικό και δύσβατο, ο Γκις είναι μία πυξίδα ελπίδας και ένα δείγμα πως το ταξίδι αυτό δεν χωράει εκπτώσεις αλλά οφείλει να διέπεται από την πρέπουσα ειλικρίνεια και την ανιδιοτελή αγάπη για την τέχνη. “Ο κ. Γκ. διαθέτει μια βαθιά αρετή, που ανήκει μόνο σε αυτόν έχει καλλιεργήσει σκόπιμα μια λειτουργία την οποία οι άλλοι καλλιτέχνες αγνοούν και μονάχα ένας άνθρωπος του κόσμου θα μπορούσε να υλοποιήσει. Έχει ταξιδέψει παντού σε αναζήτηση του εφήμερου, των φευγαλέων μορφών ομορφιάς της σύγχρονης ζωής, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτού που, με την άδεια του αναγνώστη, αποκαλούμε νεωτερικότητα. Με τα συχνά αλλόκοτα, βίαια, υπερβολικά, αλλά πάντα γεμάτα ποίηση σχέδιά του, καταφέρνει να εξάγει την πικρή ή μεθυστική γεύση του κρασιού της ζωής”.
“Όλα εκείνα που στολίζουν τη γυναίκα, όλα όσα αυξάνουν την ομορφιά της, είναι κομμάτι του εαυτού της”.
“Οι σκέψεις και οι ηθικές ονειροπολήσεις που προκύπτουν από τα σχέδια ενός καλλιτέχνη είναι σε πολλές περιπτώσεις η καλύτερη ερμηνεία που μπορεί να τους παρέχει ένας κριτικός ͘ οι εντυπώσεις που δημιουργούν είναι μέρος μιας πρωταρχικής ιδέας και, φανερώντοντάς τες διαδοχικά, ενδέχεται να τη μαντέψουμε”.
