Βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου το όνομα του Αλέξανδρου, του ξακουστού βασιλιά της Μακεδονίας, παραμένει στην επικαιρότητα και έχει προκαλέσει έριδες και διαξιφισμούς μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων γύρω από την περίφημη ονομασία της γείτονος χώρας. Ένα μείζον πολιτικό ζήτημα, το οποίο επαναφέρει για μια ακόμα φορά τον Αλέξανδρο σε πρώτο πλάνο, για άλλους λόγους από αυτούς με τους οποίου καταπιάνεται το βιβλίο. Ωστόσο, είναι τέτοια η προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τέτοιο το εκτόπισμά του ως στρατηλάτη και ηγέτη, τόσο σημαντική η στρατιωτική, πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά του, τόσο δυνατή η επιρροή του στους επιγόνους και μεταγενέστερους Έλληνες και ξένους, τόσο εξαιρετικά δυνατός ο μύθος γύρω από το όνομά του και τον θάνατό του, που αναμφίβολα οι αναφορές στο πρόσωπό του ποτέ δεν έπαψαν να υπάρχουν και πολλοί θα διεκδικούν ένα κομμάτι από την ιστορία που έγραψε με την παρουσία του και το πέρασμά του. Η Ελένη-Γλύκατζη Αρβελέρ με αυτό το πόνημά της, συνεχίζει τον συλλογισμό της και την αγάπη της για το ελληνικό στοιχείο – μην ξεχνάμε το βιβλίο της Βεργίνα-Αμφίπολη – και τον βυζαντινό κόσμο ειδικότερα, τοποθετώντας στο επίκεντρο της έρευνάς της αυτή την φορά τον Μέγα Αλέξανδρο και την σχέση του με τον βυζαντινό κόσμο.
Ο Μέγας Αλέξανδρος στο Βυζάντιο
“Η βυζαντινή λοιπόν μοναρχία, όπως άλλωστε και η ρωμαϊκή την οποία συνεχίζει το Βυζάντιο, έχουν πιθανώς ως εμπνευστή τον Αλέξανδρο, στον κοσμοπολιτικό του βέβαια ρόλο, και ως οργανωτή τον Αύγουστο”. Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέχει μία περίοπτη θέση στους βυζαντινούς χρόνους, δηλαδή στην μετεξέλιξη της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η οποία συνεχίζεται με την μετεγκατάσταση της πρωτεύουσας από την Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, την νέα Ρώμη. Όλοι οι μεγάλοι αυτοκράτορες άλλωστε της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας θα αποτίσουν φόρο τιμής στον μεγάλο στρατηλάτη και θα επισκεφθούν την Αλεξάνδρεια για να επισκεφτούν τον τάφο του και έτσι να θεωρήσουν μέσα τους πως οι ίδιοι και η βασιλεία τους έχουν έναν κοινό μίτο με εκείνον. “Οι Ρωμαίοι θεώρησαν τον Μέγα Αλέξανδρο πρότυπο ανδρείας, μετέφεραν στη Ρώμη κάθε είδους έργο τέχνης που σχετιζόταν με το πρόσωπό του και δεν έπαψαν να θαυμάζουν τα κατορθώματά του”. Αυτός είναι ο θαυμασμός των Ρωμαίων, ο οποίος θα συνεχιστεί από τους Βυζαντινούς με το ίδιο πάθος και την ίδια ζέση, με την πεποίθηση πως οι Βυζαντινοί έχουν περισσότερα στοιχεία να τους ενώνουν με τον Αλέξανδρο από τους Ρωμαίους. Είναι οι λαϊκές παραδόσεις, είναι οι ιστορίες που εξυφαίνονται γύρω από τα όσα έζησε, είναι κυρίως η “κοινή” ελληνική γλώσσα, η γλώσσα η οποία μιλιέται στα βυζαντινά χρόνια και η οποία τους ενώνει, είναι η ταυτότητα μιας ελληνικότητας που θρέφεται σιγά σιγά, είναι και οι ένδοξοι αγώνες και μάχες εναντίον των εχθρών της νέας αυτοκρατορίας του Βυζαντίου που θυμίζουν εκείνους του μαθητή του Αριστοτέλη.
“Ήθελα, Ονησίκριτε, να ξαναζήσω για λίγο, για να δω πώς οι άνθρωποι θα κρίνουν όσα ιστορούνται για μένα” είπε ο Αλέξανδρος σύμφωνα με τον Λουκιανό. Η κυρία Αρβελέρ μας δίνει μια μεγάλη εικόνα της συνέχειας της ελληνιστικής αυτοκρατορίας που έχτισε ο Αλέξανδρος και η οποία απλώθηκε έως τα πέρατα της γης. Αυτή την συνέχεια οικειοποιείται το Βυζάντιο και τοποθετεί τον Αλέξανδρο στο υψηλότερο βάθρο της βασιλείας του. Αν και τα αποσπάσματα και οι αναφορές είναι ελάχιστες μετά και από την ολέθρια καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, τα αρχεία της οποίας θα έριχναν άπλετο φως, μένουμε σε ελάχιστες μαρτυρίες που σώθηκαν ή σε μυθοπλασίες που έχουν μία δόση αλήθειας αλλά δεν είναι απολύτως ακριβή και στέρεα από ιστορικής άποψης. Ωστόσο, κατανοούμε διαβάζοντας την εξαιρετική μελέτη της κ. Αρβελέρ και μέσα από τις πηγές, τις οποίες εκείνη αναφέρει για να βασίσει τα επιχειρήματά της, πως ο Αλέξανδρος παραμένει ο απόλυτος ήρωας, ο κατεξοχήν γενναίος και κυρίαρχος ηγέτης που μπορεί και εμπνέει τους Βυζαντινούς για να ταυτιστούν μαζί του. ” {…} Οι Βυζαντινοί φαντάστηκαν τον Αλέξανδρο ως Άγιο, ως Μάρτυρα, ως Ασκητή που ίδρυσε μοναστήρια στην έρημο. Εικονίζεται έτσι σε ιερούς ναούς και τόπους προσκυνήματος. Μάλιστα, αργότερα δεν δίστασαν να φέρουν τον Αλέξανδρο στα ουράνια ύψη, κατά το πρότυπο του προφήτη Ηλία”.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, καταγράφονται πολλές διασκευές και μεταφράσεις στα Λατινικά, αλλά και σε πλείστες ξένες γλώσσες, των κατορθωμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και μία εκστρατεία μέσω των Βυζαντινών αντιγραφέων και διασκευαστών να γίνει η ιστορία του Αλέξανδρου γνωστή στον μεσαιωνικό τότε κόσμο και να διαδοθεί όσο περισσότερο γίνεται. “Για τους Βυζαντινούς ο Μέγας Αλέξανδρος είναι και παραμένει, πάνω από όλα και για όλους, το πρότυπο του Έλληνα ήρωα. Αυτήν την εικόνα διαδίδει σε όλο τον μεσαιωνικό κόσμο το Μυθιστόρημα του Ψευδο-Καλλισθένη, αλλά και η αληθινή ιστορία του Αλέξανδρου”. Οι αναφορές στο όνομά του είναι συνεχείς και τακτικές από τους Βυζαντινούς λόγιους και διανοούμενους και είναι αυτοί άλλωστε που μετά την πτώση του Βυζαντίου θα ταξιδέψουν στην Δύση για να μεταλαμπαδεύσουν και να διαδώσουν ακόμα πιο τρανά τον μοναδικό θρύλο του.
Αναζητώντας τα ίχνη του τάφου του
Στο επίμετρο του βιβλίου, η κ. Αρβελέρ καταθέτει την δική της άποψη περί του τάφου του μεγάλου στρατηλάτη, ένας τάφος για τον οποίο υπάρχουν μέχρι και σήμερα τόσες και τόσες διαμάχες, όχι άδικα. Και αυτό γιατί οι πηγές που έχουμε στην διάθεσή μας είναι πενιχρές, οι απόψεις πολλές και οι εικασίες ακόμα περισσότερες. Τελικά πού είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος; Στην Αλεξάνδρεια, όπου υποτίθεται πως ο Πτολεμαίος μετέφερε το πτώμα του από την Βαβυλώνα ή στην Μακεδονία όπως θα επιθυμούσε η μητέρα του Αλέξανδρου Ολυμπιάδα; Ισχυρίζεται η κ. Αρβελέρ πως ο μίτος της ιστορίας του τάφου είναι περίπλοκος και αξίζει αναθεώρηση ακόμα και των ευρημάτων των ανασκαφών από τον Μανόλη Ανδρόνικο και την ομάδα του που έφεραν στο φως το μεγάλο και βασιλικό τάφο της Βεργίνας. Άγνωστο πότε θα βρεθεί ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και μετά από την τελευταία μεγάλη ανακάλυψη του τύμβου της Αμφίπολης – η οποία ειρήσθω εν παρόδω έχει μείνει μετέωρη και άνευ προσοχής και “εκμετάλλευσης” – είναι τόσο μυθιστορηματική η μετά θάνατον ζωή του μύθου γύρω από το όνομα του Αλέξανδρου που κάθε στοιχείο που προκύπτει και κάθε μελέτη που εκπονείται είναι προς όφελος τόσο των επιστημόνων όσο και των αναγνωστών, είναι όμως και ένας ελάχιστος φόρος τιμής σε αυτόν τον νεαρό άνδρα που κατάφερε να αφήσει χαραγμένο για πάντα το όνομά του, από την Πέλλα ως την Ινδία και την Αίγυπτο, ως γνήσιος απόγονος του Αχιλλέα και του Ηρακλή, ένας ήρωας πέρα από κάθε δυνατότητα ανθρώπινης διάστασης και λογικής, ένας ήρωας που αντέχει και θα αντέχει στους αιώνες με την αίγλη της προσωπικότητάς του.
“Το αρχαίο μεγαλείο επιστρατεύεται πάντα, τότε και τώρα, σε καιρό αμηχανίας ως ύψιστη παραμυθία”
“Για τους Βυζαντινούς, οι κατακτήσεις του Αλέξανδρου έφεραν σε επαφή πολλούς ξένους λαούς με τον ελληνικό πολιτισμό”
