Ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου 1936 και ολοκληρώθηκε με την επικράτηση του δικτάτορα Στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο την 1 Απριλίου 1939. Πρόκειται για έναν πόλεμο σημαδιακό και καθόλα αιματηρό, έναν ολέθριο πόλεμο ο οποίος άναψε το φυτίλι για το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, όπως τουλάχιστον αναφέρουν οι μελετητές. Είναι ο πόλεμος που κόστισε συνολικά τη ζωή σε περίπου 500000 ανθρώπους, που διέλυσε την πόλη Γκουέρνικα και αφάνισε χωρίς λόγο 250000 αμάχους, είναι ο πόλεμος που ανέδειξε τον στρατηγό Φράνκο ως κυρίαρχη μορφή της ισπανικής πολιτικής σκηνής των επόμενων δεκαετιών βυθίζοντας τη χώρα στην ανελευθερία και την καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Είναι ο πόλεμος που στηρίχτηκε καθολικά από το ναζιστικό μέτωπο κυρίως με πρωταγωνιστές το Χιτλερικό μόρφωμα και το Μουσολινικό καθεστώς. Είναι όμως και ο πόλεμος της αντίστασης των Δημοκρατικών και άλλων δυνάμεων απέναντι στον φασισμό που εδραιωνόταν σαν μάστιγα στη χώρα.
Ο πόλεμος αυτός και οι οδυνηρές του συνθήκες αλλά και οι συνέπειες του στη ζωή των ανθρώπων έδωσαν το έναυσμα και την αφορμή στους λογοτέχνες να αντισταθούν, να εκφραστούν ανοιχτά και να δώσουν τη δική τους εκκωφαντική απάντηση στα όσα έζησε ο Ισπανικός λαός. Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ με το βιβλίο του Για ποιον χτυπά η καμπάνα, ο Τζορτζ Όργουελ με το βιβλίο του Πεθαίνοντας στην Καταλονία και ο σύγχρονος Χαβιέ Θέρκας με τους Στρατιώτες της Σαλαμίνας αναφέρθηκαν στην ανείπωτη τραγωδία ενός σπαρακτικού και άδικου πολέμου. Τέλος, ο Ράσελ Μάρτιν θα αναφερθεί στο δικό του βιβλίο στη Γκερνίκα του Πικάσο και θα αναλύσει λεπτομερώς όσα ο ζωγράφος απεικονίζει.
Russell Martin, Guernica. Ο πόλεμος του Πικάσο, Εκδόσεις Γκοβόστη
Μια παρέα Γερμανών ναζιστών αξιωματούχων επισκέπτεται το εργαστήριο του Πικάσο στο Παρίσι και αντικρίζουν σε πρώτο πλάνο τον πίνακα της Γκερνίκα που μόλις έχει φιλοτεχνήσει και ρωτάνε με αφέλεια και πλήρη αναισθησία τον ζωγράφο: “Εσείς το κάνατε αυτό;”. Ο Πικάσο νευριασμένος άμεσα τους αποστομώνει απαντώντας τους: “Όχι εσείς το κάνατε”. Αυτή είναι μία πραγματική ανέκδοτη ιστορία που κρύβεται πίσω από την ιστορία γέννησης του πίνακα που περιγράφει ο Ράσελ Μάρτιν με πάσα λεπτομέρεια. Ο Πικάσο, στρατευμένος στον αγώνα κατά του ναζισμού αποφασίζει να ζωγραφίσει για λογαριασμό της Δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας που του τον παρήγγειλε αυτόν τον πίνακα για την Διεθνή Έκθεση του Παρισιού του 1937 ως τον ελάχιστο φόρο τιμής στα αθώα θύματα ενός ειδεχθούς βομβαρδισμού μιας πόλης που έγινε κρανίου τόπος από τους Εθνικιστές του Φράνκο ως αντίποινα στους Δημοκρατικούς. Ο συγγραφέας αφιερώνει ένα εμβληματικό βιβλίο στο θανατικό που προκλήθηκε δίχως καμία προειδοποίηση αποδεικνύοντας την ωμότητα του καθεστώτος και αποτίνει φόρο τιμής στον “πόλεμο του Πικάσο”.
Χαβιέ Θέρκας, Στρατιώτες της Σαλαμίνας, Εκδόσεις Πατάκη
Μέσα στον αποκρουστικό και αιματηρό εμφύλιο σπαραγμό του Ισπανικού έθνους που άφησε πίσω του έναν λαό διχασμένο και μία χώρα σε ερείπια, ξεπηδά μια ιστορία ελπίδας όπως αυτή που περιγράφει ο Θέρκας στο βιβλίο αυτό. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό βιβλίο που δίκαια απέσπασε το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος το 2001 στην Ισπανία και συγκαταλέγεται στα κορυφαία μυθιστορήματα του νέου αιώνα. Βρισκόμαστε στο 1939 έτος που λήγει ο Ισπανικός εμφύλιος και όμως ο αλληλοσπαραγμός και το μίσος ανάμεσα στα δύο μέρη καλά κρατούν. Καίτοι το σκηνικό διχασμού που στήνεται εκεί που υπάρχει απόλυτο σκοτάδι και ενώ όλα δείχνουν ισοπεδωμένα, το κρυμμένο λαμπερό φως της ελπίδας μπορεί να κάνει τη διαφορά αν αφήνεται να λάμψει στον ορίζοντα της σήραγγας που ονομάζουμε μεγαλείο ψυχής. Η διάσωση του στρατιώτη Μάθας είναι το παράδειγμα της προσπάθειας θεραπείας ενός λαού που πόνεσε και πληγώθηκε βαθιά από μία σύρραξη που χαράχτηκε καίρια στη συνείδησή του και καλείται να επουλώσει τις πληγές των αναμνήσεών του.
George Orwell, Πεθαίνοντας στην Καταλονία, Εκδόσεις Κάκτος
Ο συγγραφέας αφηγείται από πρώτο χέρι όσα ο ίδιος βίωσε στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο όταν βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης στο πλευρό των Δημοκρατικών. Ως ανταποκριτής για αγγλικές εφημερίδες θα κληθεί να γράψει άρθρα σχετικά με την έκβαση της σύρραξης όμως θα ζήσει άμεσα κάθε έκφανση του πολέμου καθώς εντάσσεται στην πολιτοφυλακή και διαπιστώνει από κοντά την ωμότητα και την σκληρότητα των συγκρούσεων καθώς και τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Όλα τα γεγονότα και συμβάντα που καθόρισαν τον πόλεμο και την εξέλιξη στα μέτωπα των χαρακωμάτων εξιστορούνται από τον Όργουελ με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες στο βιβλίο αυτό. Είναι αδιαμφισβήτητα ένα συγκλονιστικό χρονικό αλλά παράλληλα και ένας ύμνος στην αγωνιώδη προσπάθεια ενός ανθρώπου να κρατηθεί στη ζωή και να νικήσει τις αντιξοότητες, τις κακουχίες και το θανατικό που σπέρνει ένας τέτοιος πόλεμος. Ένα βιβλίο που τόσα χρόνια μετά αποτελεί σημείο αναφοράς για την συγκεκριμένη περίοδο.
Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Για ποιον χτυπά η καμπάνα, Εκδόσεις Καστανιώτη
Άλλος ένας ανταποκριτής από τον ρημαγμένο από τον εμφύλιο τόπο της Ισπανίας, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ μοιράζεται τις εμπειρίες του σε ένα βιβλίο μαρτυρία των πεπραγμένων στο μέτωπο του αγώνα καθώς το 1937 καλείται να καλύψει δημοσιογραφικά τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Ο Ρόμπερτ Τζόρνταν, ο πρωταγωνιστής του Χέμινγουεϊ, είναι ο καθρέφτης ενός ανθρώπου/ήρωα που έχει σταλεί στο μέτωπο για να συμμετάσχει στη μάχη κατά του ολοκληρωτισμού που εκφράζεται από τις δυνάμεις των Εθνικιστών που αντιμάχονται τους Δημοκρατικούς. Είναι η πραγματική ιστορία ενός αγαπημένου ζευγαριού, του Ρόμπερτ Μέρριμαν, αρχηγού των αμερικανικών εθελοντικών ταξιαρχιών και της Μάριον που έπεσαν και οι δύο νεκροί – σαν τον στρατιώτη που απαθανάτισε ο φωτογράφος Ρόμπερτ Κάπα – στον αγώνα και στο καθήκον που είχαν θέσει οι ίδιοι στον εαυτό τους για την υπεράσπιση του δικαίου. Ο Χέμινγουεϊ αποτίνει φόρο τιμής από το μέτωπο της Αραγονίας όπου βρίσκεται, σε έναν πραγματικό ήρωα και τη γυναίκα που αγαπά και είναι γεγονός πως στις ανταποκρίσεις του από την Ισπανία υπάρχουν προσωπικοί διάλογοι με αυτούς, ακόμα και ποιήματα αφιερωμένα στους νεκρούς του φίλους που πάλεψαν για τα δικά τους ιδανικά με όπλο και οδηγό τη συνείδησή τους.
