Ο Αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος, ο πιο αιματηρός και καταστροφικός πόλεμος για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων προβλημάτων μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών, του Βορρά και του Νότου. Η χώρα είχε από καιρό διασπαστεί στα δύο με τις ανισότητες να προκαλούν από νωρίς, ήδη από την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα, διαμάχες και συγκρούσεις σε οικονομικό κυρίως επίπεδο. Από την μία πλευρά υπήρχε ο νότος με τις απέραντες εκτάσεις φυτειών βαμβακιού και από την άλλη ο Βορράς, ο οποίος διατηρούσε ένα άλλο παραγωγικό και οικονομικό μοντέλο βασισμένο στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία. Και οι δύο εκμεταλλεύτηκαν τους δούλους, οι έγχρωμοι στον Νότο, οι “λευκοί” στον Βορρά, ως το απαραίτητο εργατικό δυναμικό για την ανάπτυξη της οικονομίας τους.
Ωστόσο, οι οικονομικές διαφορές ήταν αδιαμφισβήτητα εντονότατες και ο Βορράς, που έπαιρνε κυρίως τις πολιτικές αποφάσεις και για το Νότο, επιθυμούσε να εφαρμόσει μία πολιτική που βάρυνε φορολογικά τον Νότο με βαριές εισφορές και απαίτηση για ανακατανομή πλούτου προς όφελος των Βόρειων Πολιτειών. Ο πόλεμος ξέσπασε το 1861 και έλαβε τέλος με τη νίκη των Βορείων το 1865. Είναι κοινός τόπος πως η δουλεία ευνοούσε και τους δύο στην εδραίωση των οικονομιών τους, εν τούτοις ο Αβραάμ Λίνκολν που κυβερνούσε τον Βορρά είχε την μύχια επιθυμία να την καταργήσει και αν όχι τουλάχιστον να την περιορίσει. Σε αυτό αντιδρούσε σφόδρα ο Νότος, ο οποίος και απολάμβανε με ευνοϊκότατους όρους τις υπηρεσίες των μαύρων σκλάβων. Η χώρα σύρθηκε σε έναν πόλεμο που άφησε πίσω του διχασμό, ερείπια και ανεπούλωτες πληγές και το θέμα της δουλείας να κυριαρχεί.
Η λογοτεχνία που παρακολουθεί πάντα τις ιστορικές εξελίξεις και αντλεί θέματα από τις ιστορικές συγκυρίες έχει και πάλι τον λόγο. Τα μυθιστορήματα που παρουσιάζονται εδώ θίγουν τόσο το ζήτημα της ανθρώπινης απώλειας, της πολιτικής αστάθειας όσο και της οδυνηρής κατάστασης της απεχθούς σκλαβιάς και της ανελευθερίας ανθρώπων που αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους. Η παρακάτω δήλωση του Λίνκολν είναι χαρακτηριστική του κλίματος: «Πρωταρχικός αντικειμενικός σκοπός μου σε αυτόν τον αγώνα είναι να διασώσω την Ένωση και όχι να διατηρήσω ή να καταργήσω την δουλεία. Αν μπορούσα να σώσω την Ένωση χωρίς να ελευθερώσω ούτε έναν σκλάβο θα το έκανα. Κι αν μπορούσα να τη σώσω ελευθερώνοντας όλους τους σκλάβους, θα το έκανα. Κι αν μπορούσα να τη σώσω ελευθερώνοντας μόνο μερικούς και αφήνοντας κάποιους άλλους, και πάλι θα το έκανα».
Κόλσον Γουάιτχεντ, Υπόγειος σιδηρόδρομος, Εκδόσεις Ψυχογιός
Η συνταρακτική ιστορία του πρωταγωνιστή του βιβλίου 12 χρόνια σκλάβος παίρνει ξανά σάρκα και οστά μέσα από το βιβλίο του Γούαιτχεντ που πραγματεύεται τον αγώνα ενός ανθρώπου, ενός κοριτσιού εν προκειμένω στο δρόμο προς την ελευθερία. Μια ιστορία εξαιρετικά δυνατή ως προς τα συναισθήματα της Κόρα που μέσα από τα χαρακώματα της σκλαβιάς στην προ Εμφυλίου εποχή ελπίζει και πασχίζει με κάθε ίχνος αξιοπρέπειας που της έχουν αφήσει όρθιο να απελευθερωθεί από τα δεσμά της φυλακής της. Ο Γουάιτχεντ περιγράφει μέσα από έναν μοναδικό στοχαστικό οίστρο τα γεγονότα και την αγωνία ενός κοριτσιού που είναι η προσωποποίηση της γενναιότητας και του θάρρους ενώ κατορθώνει μέσα από την αριστοτεχνική του αφήγηση, που έλαβε δύο βραβεία στην Αμερική, να αιχμαλωτίσει την προσοχή του αναγνώστη και να τον κάνει κοινωνό της Ιστορίας. Η Ιστορία γράφεται από τους πρωταγωνιστές και αυτό το επεισόδιο είναι από τα πολλά που οδήγησαν τη χώρα στον ολέθριο Εμφύλιο πόλεμο.
E. L. Doctorow, Η στρατιά, Εκδόσεις Πόλις
Όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα αυτού του είδους κρύβουν πίσω τους ένα μεγάλο δράμα, μια αλληλουχία παθών που προκύπτουν από τις συνέπειες μιας διαμάχης, ενός πολέμου, της συνέπειας των ιστορικών γεγονότων. Η Στρατιά του Doctorow επιβεβαιώνει πως η Ιστορία γράφεται με αίμα και αφήνει τραύματα που απαιτούν τη θεραπεία του χρόνου για να γιατρευτούν και να ξεπεραστούν. Εδώ ο συγγραφέας επικεντρώνεται στο τέλος του Εμφυλίου πολέμου που κόστισε τόσες ζωές και προκάλεσε ένα απέραντο μίσος αλλά και μια στρατιά απελεύθερων δούλων που παλεύουν για πραγματική ελευθερία. Ένας Νότος καταστραμμένος από το διάβα των Βορείων ήταν ένα επεισόδιο που απέδειξε την ωμότητα και τη σκληρότητα, την βιαιότητα μέσα στην ίδια τη χώρα, ένα μένος που δυσκολεύεται να μετατραπεί σε ανθό ελπίδας. Πρόκειται για ένα πολιτικό, ιστορικό μα πάνω από όλα υπαρξιακό μυθιστόρημα που αναζητά τη ζωή πίσω από την απώλεια και που καλύπτει την “πνευματική διάσταση του ανθρώπινου δράματος”.
George Saunders, Λήθη και Λίνκολν, Εκδόσεις Ίκαρος
“Δεν με απασχολεί αν ο Θεός είναι με το μέρος μας. Αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι αν εμείς είμαστε με το μέρος του Θεού, γιατί ο Θεός έχει πάντα δίκιο”. Τάδε έφη Αβραάμ Λίνκολν. Είναι τραγική ειρωνεία κατά μία έννοια αν σκεφτεί κανείς πως ο Λίνκολν δολοφονήθηκε. Ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες από ό,τι φαίνεται όμως δεν καταλογίζει τίποτα στο Θεό. Και εδώ ο συγγραφέας σε αυτό το πνεύμα της απώλειας κινείται αυτή τη φορά όμως η απώλεια αφορά τον Λίνκολν εν ζωή πριν την απώλεια της δικής του ζωής και την φυγή του από τον μάταιο τούτο κόσμο. Ο συγγραφέας τοποθετεί την ιστορία του εν μέσω Εμφυλίου πολέμου και πραγματεύεται το θέμα της απώλειας του δικού μας ανθρώπου, της φιλοσοφικής διάστασης της απώλειας ενός αγαπημένου μας προσώπου που ξέρουμε πως κάποια στιγμή θα χάσουμε αλλά που δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε. Ο Saunders “παίζει” με την απώλεια του γιου του Λίνκολν, ενός πραγματικού γεγονότος, για να φέρει στο προσκήνιο εμμέσως πλην σαφώς και τις απώλειες ενός άδικου πολέμου αλλά ίσως και τον ίδιο τον θάνατο του Λίνκολν με αυτόν τον αποτρόπαιο τρόπο. Είναι πράγματι μία μάχη ανάμεσα στις “δυνάμεις του καλού και του κακού” για να θυμηθούμε και τον Νίτσε.
Stephen Crane, Κόκκινο παράσημο ανδρείας, Εκδόσεις Διαλέγεσθαι & Stephen Crane, Το κόκκινο σήμα του θάρρους, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ο Γάλλος ποιητής Πωλ Βαλερύ είχε πει κάποτε πως πόλεμος είναι όταν αλληλοσκοτώνονται άνθρωποι που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, επειδή κάποιοι άλλοι, που γνωρίζονται καλά μεταξύ τους, δεν κατάφεραν να συνεννοηθούν. Και πράγματι ο Αμερικανικός εμφύλιος είναι η συνέχεια και η επιτομή μιας ασυνεννοησίας που κατέληξε στη αναπόφευκτη σύρραξη. Ο Κρέιν με αυτό το λογοτεχνικό αντιπολεμικό σύγγραμμα χτυπάει καίρια και στην ίδια του την καρδιά την έννοια του πολέμου. Με πρωταγωνιστή τον Χένρι Φλέμινγκ, ο συγγραφέας αποπειράται και καταφέρνει με θάρρος και δεινότητα αφήγησης να καταδείξει την ματαιότητα του πολέμου.
Με όπλο το ψυχογράφημα και τις διακυμάνσεις στο μυαλό και το πνεύμα του στρατιώτη Φλέμινγκ, ο Κρέιν που ποτέ δεν πολέμησε ή συμμετείχε στον πόλεμο, αναδεικνύει τον παλμό της αγωνίας που νιώθει ο στρατιώτης στο μέτωπο. Μέσα στη δίνη των χαρακωμάτων και του μίσους προς τον αντίπαλο, ο Κρέιν προβάλλει δίχως φόβο τον παραλογισμό του πολέμου και απεικονίζει όσα ο ίδιος πιθανώς άκουσε αλλά δεν έζησε. Ο Κρέιν γράφει ένα βιβλίο ρεαλιστικό, ζωντανό, μοναδικά αμείλικτο, ένα βιβλίο καταπέλτη ενάντια στον πόλεμο, μια μαρτυρία πολέμου που αφοπλίζει με την αλήθεια και την σκληρότητα των περιγραφών του.
