Σε καιρούς χαλεπούς και κρίσιμους όπως οι σημερινοί, κείμενα όπως αυτό που παρουσιάζεται εδώ, έρχονται να θυμίσουν πόσο η ιστορία μπορεί να ξαναγραφτεί με δραματικούς όρους -άρα χρειάζεται προσοχή- και πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος στρατευμένων λογοτεχνών όπως ο Thomas Mann. Με προφητική και διεισδυτική ματιά σε πρόσωπα και πράγματα, ο κορυφαίος Γερμανός συγγραφέας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σε όλους, συμπατριώτες του και μη, για την επερχόμενη καταστροφή, μια καταστροφή ολοκληρωτική που κόστισε τόσες ζωές και διαμέλισε την Ευρώπη σε χίλια κομμάτια. Βασικά, αναφέρεται σε έναν πόλεμο αχρείαστο που σαφώς και θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν δεν είχαν επικρατήσει εθνικοί εγωισμοί και αν είχαν εισακουστεί πιο λογικές φωνές για ειρηνική επίλυση προβλημάτων. Και σαφώς αν Γερμανοί και Σύμμαχοι είχαν προσπαθήσει να διαχειριστούν τα επακόλουθα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου χωρίς οι δυνάμεις της Αντάντ να είχαν εξευτελίσει την ηττημένη Γερμανία. Αυτός ο πόλεμος στον οποίο αναφέρεται ο Thomas Mann συνέβη γιατί κανείς δεν έπραξε τα δέοντα ώστε ο κόσμος να μην οδηγηθεί σε έναν προδιαγεγραμμένο όλεθρο που φαινόταν να καταφθάνει σαν τρένο στον ορίζοντα.
Η γραφή ως ξυπνητήρι συνειδήσεων
Το κείμενό του, γραμμένο με ψυχραιμία, ωριμότητα πνεύματος και σοφία, είναι συνάμα και μια αναμφισβήτητη κραυγή αγωνίας σε όσα αντιλαμβάνεται να συμβαίνουν γύρω του και προκαλούν τρόμο. Η γραφή είναι ένας τρόπος αντίδρασης από ένα διανοούμενο που επιθυμεί να ξυπνήσει τους συμπατριώτες του και να τους ταρακουνήσει, να τους αφυπνίσει από την πλύση εγκεφάλου μιας παρέας “σωτήρων”. Μπορεί η εξέλιξη της ιστορίας να ήταν τελικά αυτή που περιγράφεται στο κείμενο και για αυτό ο αναγνώστης να μένει εμβρόντητος μπροστά σε αυτό που τελικά έλαβε χώρα, όμως ο Thomas Mann και άνθρωποι με σύνεση, όπως εκείνος, είχαν δυστυχώς προβλέψει τα μελλούμενα. Είχαν εγείρει πλείστα ερωτήματα για τις πολιτικές της δεκαετίας που προηγήθηκε του ξεσπάσματος του πολέμου και είχαν επιρρίψει ευθύνες διαχείρισης σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, στέλνοντας σήματα προς όλες τις κατευθύνσεις. Εξάλλου, “πόσο ανόητο, πόσο κοντόφθαλμο πάθος είναι ο φθόνος, τόσο ανάμεσα στους ανθρώπους όσο και ανάμεσα στους λαούς!”. Και είναι επίσης ξεκάθαρο πως ό,τι συνέβαινε στη Γερμανία θα είχε άμεσο αντίκτυπο στο σύνολο της ηπείρου, δυστυχώς τα γεγονότα δεν τον διέψευσαν.
Φιλοσοφικά μαινόμενος
Το κείμενό του είναι μια πυρετώδης όσο και συγκροτημένη καταγραφή όλων εκείνων που σημάδεψαν την ιστορία της Ευρώπης το 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου, σε μία προσπάθεια να καταθέσει επιχειρήματα γιατί αυτός ο πόλεμος θα ήταν τελικά μια ήττα όλων των εμπλεκόμενων, μια εγκληματική δράση ενάντια στον ίδιο τον άνθρωπο και την αξιοπρέπειά του, ένα μελανό σημείο στην ιστορία. Εκεί επιστρατεύεται όλο το φιλοσοφικό δαιμόνιο ενός συγγραφέα που με όπλο το Νίτσε και τον Βάγκνερ ελπίζει να αλλάξει έστω και την ύστατη στιγμή κάτι από τις οδυνηρές και επώδυνες αποφάσεις μίας παρέας τυχοδιωκτών. Για να γίνει αυτό χρειάζεται όμως να επαγρυπνήσει ο γερμανικός λαός, που αφέθηκε να πιστεύει σε φρούδες επαναστάσεις και αόριστες νίκες, σε ένα ζοφερό μέλλον που του το παρουσίασαν ως ένα δρόμο σπαρμένο με τριαντάφυλλα. Μόνο που τα τριαντάφυλλα έχουν αγκάθια και αυτά μάτωσαν και πόνεσαν. Εκεί έγκειται ο αγώνας του, να πείσει και να ξεσηκώσει το μέσο Γερμανό ενάντια στο καθεστώς που τον αγκυλώνει σε ένα καταστροφικό μέλλον, να του διαμηνύσει πως ο πόλεμος που επιδιώκεται είναι άκρως επικίνδυνος. Θα γράψει χαρακτηριστικά: “Ας συνειδητοποιήσουν πια οι Γερμανοί πως δεν πολεμούν για την ευτυχία και το μεγαλείο της χώρας τους, αλλά για χάρη μιας ντουζίνας τυχάρπαστων καιροσκόπων που δεν τους συνδέει μεταξύ τους τίποτε άλλο παρά τα εγκλήματά τους!”.
Ένα κείμενο κληρονομιά για όλους
Ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου στο επίμετρο του βιβλίου αναφέρει: “Το κείμενο Αυτός ο πόλεμος είναι η μαρτυρία, η εξομολόγηση, η προσπάθεια εξιλέωσης και ταυτόχρονα η προφητεία ενός μεγάλου συγγραφέα για την πατρίδα του, τους συμπολίτες του αλλά και τον εαυτό του”. Ο Thomas Mann είναι από εκείνες τις προσωπικότητες που με κείμενα όπως αυτό δείχνει πως ένας καλλιτέχνης οφείλει να είναι στην πρώτη γραμμή μάχης όταν απειλούνται ιδανικά και αρχές της ανθρωπότητας που ξεπερνούν τα στενά όρια κρατών και εθνών. Ο ρόλος του είναι κομβικός και ηγετικός, έχει τη δύναμη να καταστεί ο ίδιος καθοδηγητής και εμπνευστής για αλλαγή νοοτροπιών και αντιλήψεων, ειδικά σήμερα που ο κόσμος οδεύει σε μία ακόμα καμπή της ιστορίας του και βλέπει σύννεφα καπνού να μαζεύονται. Αν κανείς μελετήσει κείμενα όπως αυτό και κινητοποιηθεί, τότε τα σύννεφα είναι πιθανόν να διαλυθούν.
Αποσπάσματα
“Τι θα απογίνεις, λαέ της Γερμανίας, όταν η κραυγή απόγνωσης εκείνων των θερμοκέφαλων γίνει κραυγή του κόσμου όλου;”
“Η έννοια του ανθρώπου δεν εξαντλείται στο βιολογικό κομμάτι ͘ στο βίο ανήκει και η πνευματικότητα, και στο πεδίο αυτό οι έννοιες “υγεία” και “ασθένεια” πρέπει να χρησιμοποιούνται με άκρα προσοχή”.
- Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις
