Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από την ανακάλυψη πολύτιμων βιβλίων που για κάποιον αόριστο ή ανεξήγητο λόγο δεν βρήκαν στο σωστό χρόνο την κατάλληλη θέση τους μέσα στο λογοτεχνικό στερέωμα ή δεν είχαν την πρέπουσα προβολή κατά την πρώτη κυκλοφορία τους – στη γλώσσα τους ή στη μετάφρασή τους – και άρα κάπου λησμονήθηκαν. Έρχεται όμως πάντα η στιγμή όπου κάποιος θα βρεθεί με την επίμονη σκαπάνη του – είναι κάποιοι αυτοί – να φέρει στην επιφάνεια βιβλία που ξεχωρίζουν και αξίζει να μνημονευτούν. Πάντα υπήρχε μέσα μου το μικρόβιο και η λαχτάρα να ξετρυπώνω μικρά λογοτεχνικά αριστουργήματα που παραμένουν διαχρονικά μέχρι σήμερα, βιβλία διαφορετικά μεταξύ τους ως προς την θεματική, βιβλία όμως που σαγηνεύουν και αιχμαλωτίζουν την ανάγνωση, βιβλία που αξίζει να κοσμούν κάθε βιβλιοθήκη, βιβλία ξεχωριστά και πολύτιμα σαν πετράδια που κάποιος βρίσκει στην έρημο.
Τέτοια είναι τα βιβλία που παρουσιάζονται εδώ, με μόνο και αποκλειστικό κριτήριο την ποιότητα της αφήγησής τους και την αδιαμφισβήτητη λογοτεχνική τους αξία, βιβλία γραμμένα από συγγραφείς που άφησαν το αποτύπωμά τους και τη σφραγίδα τους στο χρόνο. Τα καλά βιβλία είναι η αφορμή για να δούμε τον κόσμο γύρω μας με πιο αισιόδοξη ματιά και να ταξιδέψουμε στον χρόνο μέσω της ανάγνωσης. Και βέβαια ας θυμηθούμε τον Καρτέσιο που έλεγε πως το να διαβάζεις τα καλά βιβλία είναι σαν να συνδιαλέγεσαι με τους άριστους των περασμένων αιώνων.
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ιστορίες ημερολογίου, Εκδόσεις Ερατώ
Ο αναγνώστης έχει την μοναδική ευκαιρία να διεισδύσει με την άδεια του Μπρεχτ στο μυαλό του διανοούμενου, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση, πνευματική και ψυχική. Έχοντας βιώσει μέχρι εκείνη την στιγμή πλήθος γεγονότων και διώξεων, εδώ θα προβεί σε μία κατάθεση ψυχής απευθυνόμενος στους συμπατριώτες του. Πρόκειται για ένα κείμενο γραμμένο το 1949 και ο Μπρεχτ με τη γραφή του και τη φιλοσοφική διάθεση που τον διακατέχει θα περιπλανηθεί περί των γεγονότων της εποχής του, αλλά όχι μόνο. Ό,τι γράφει είναι μια ανοιχτή πρόσκληση για στοχασμό και συνάμα ένα παράθυρο σε όλα αυτά που απασχολούν το μυαλό του και τον προβληματίζουν. Πολιτικά παιχνίδια, ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικές ανισότητες αλλά και πλήθος ερωτημάτων τριβελίζουν τον διανοούμενο Μπρεχτ και εμείς γινόμαστε κοινωνοί των συλλογισμών του.
Francine du Plessix Gray, Μαντάμ de Staël. Έρωτας και πολιτική στη Γαλλική Επανάσταση, Εκδόσεις Κριτική
Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο κόσμος μετά τη Γαλλική Επανάσταση δεν θα ήταν ποτέ ο ίδιος, συμπαρασύροντας και άλλα κράτη στην ανάγκη για ελευθερία, ανεξαρτησία και ανθρώπινα δικαιώματα. Η αστική τάξη από την οποία προήλθε κυρίως η ανάγκη για αλλαγή έγινε παλλαϊκή απαίτηση, ο πολυτελής βίος των ολίγων βασιλικών και της αυλής τους εις βάρος των πολλών που είχαν εξαθλιωθεί και είχαν οδηγηθεί στην απόλυτη ένδεια καθώς και η φιλοσοφία του Διαφωτισμού – ο λόγος των διαφωτιστών που ζητούσαν Ελευθερία, Ισότητα και Αδελφοσύνη ηχούσε ήδη πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης – που έβαλλε κατά της απόλυτης μοναρχίας ήταν οι κύριοι παράγοντες και το εφαλτήριο για την ανατροπή της πολιτικής κατάστασης, η οποία επικρατούσε στη χώρα. Στο βιβλίο αυτό, η συγγραφέας παρουσιάζει μία από τις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες της εποχής, την Madame de Staël, η οποία αγωνίστηκε κατά κάθε μορφής τυραννίας, αρνήθηκε κάθε μορφή υποκρισίας και προώθησε με την λαμπρή προσωπικότητά της τα γράμματα και το πνεύμα.
Guy de Maupassant, Η καρδιά μας, Εκδόσεις Printa
Ο Μωπασάν προκαλεί στον θεατή και αναγνώστη του τότε και του τώρα ποικίλα συναισθήματα καθώς είναι έκδηλη η προσπάθειά του να ερεθίσει και να αναστατώσει τα ηθικά πρότυπα μέσα από τέτοιου είδους ερωτογραφήματα ακολουθώντας αναμφίβολα την τάση του ρεύματος της ερωτικής λογοτεχνίας που ήδη είχε εξελιχθεί στη Γαλλία από πολύ νωρίς. O Λέων Τολστόι γράφει για τον Γκυ ντε Μωπασάν: «Δεν ξέρω άλλον συγγραφέα που να πίστευε το ίδιο ειλικρινά με τον Μωπασσάν πως καθετί καλό, πως όλο το νόημα της ζωής βρίσκεται στη γυναίκα, στον έρωτα, ούτε άλλον που να περιέγραψε τη γυναίκα και τον έρωτα με τέτοιο πάθος και απ’ όλες τις απόψεις {…}». Η σφαίρα της ανθρώπινης περιγραφής είναι για τον Μωπασάν ό,τι και το ψυχογράφημα για τον Ντοστογιέφσκι. Το μυθιστόρημα αυτό έρχεται να μας θυμίσει πόσο ο έρωτας είναι ικανός να αναστατώσει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει σε άγνωστα μονοπάτια της καρδιάς.
Joseph Roth, Τα χρόνια των ξενοδοχείων, Εκδόσεις Άγρα
Ο Γιόζεφ Ροτ με μία βαλίτσα στο χέρι θα οργώσει τις πόλεις της Ευρώπης τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 με τελευταίο σταθμό την Οστάνδη όπου θα βρεθεί με τον συνοδοιπόρο και φίλο του Στέφαν Τσβάιχ λίγο πριν τα σύννεφα του πολέμου καλύψουν την Ευρώπη. Ο ίδιος θα δηλώσει άλλωστε συγκλονισμένος από τα γεγονότα: «Είναι καιρός να φεύγουμε. Θα καίνε τα βιβλία μας εννοώντας εμάς τους ίδιους. Όποιος λέγεται Βάσσερμαν, Ροτ, Ντέμπλιν, δεν έχει καιρό για χάσιμο. Πρέπει να φύγουμε για να ριχτούν μόνο τα βιβλία στην πυρά». Λίγο πριν συμβούν όλα αυτά είχε προλάβει να γράψει πλήθος κειμένων, τα οποία ευτυχώς για τον Έλληνα αναγνώστη είναι συγκεντρωμένα σε αυτό το υπέροχο βιβλίο όπου έχει τη δυνατότητα να ταξιδέψει με την συνδρομή του κορυφαίου Ροτ στο πνεύμα μιας Ευρώπης που αναμφίβολα άλλαζε μέσα από διαδοχικούς πολέμους.
Σπύρος Πλασκοβίτης, Το φράγμα, Εκδόσεις Κέδρος
Το φράγμα είναι σήμερα ένα βιβλίο πολύπλευρα επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Τι και αν εκδόθηκε το 1960, πρώτη φορά αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα ισχυρό χαστούκι σε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας με την σιωπηλή συναίνεσή μας με πρώτο από όλα την καταβαράθρωση και την προσβολή της φύσης από την οποία ευτυχώς είμαστε περαστικοί. Ο Πλασκοβίτης, με καίριο και καυστικό τρόπο χτίζει ένα μυθιστόρημα χαστούκι στον άνθρωπο που επινοεί χωρίς όμως να λογίζει τις συνέπειες της επινόησής του, έναν άνθρωπο που δεν λογαριάζει το κόστος για τη φύση, έναν άνθρωπο που με όπλο την εξουσία αψηφά τους ηθικούς νόμους και μάλιστα φτάνει στο σημείο να παραπλανήσει και να εξαπατήσει προκειμένου να εξημερώσει τα πλήθη. Λίγα χρόνια αργότερα θα συνέβαινε το ολέθριο ατύχημα στο Τσερνομπίλ, το θυμόμαστε άραγε;
Τζόζεφ Κόνραντ, Η τρέλα του Αλμάγερ, Εκδόσεις Μέδουσα
Αν μπορούσε κάποιος να αποδώσει ζωγραφικά τα έργα του Κόνραντ και κυρίως το παρόν, το οποίο είναι άμεσα συνυφασμένο με την ίδια την πολυτάραχη του ζωή του Κόνραντ λόγω των διαφόρων ταξιδιών του, σίγουρα θα επέλεγε έναν πίνακα του επίσης πολυταξιδεμένου Γκωγκέν. Ο Κόνραντ, ταξιδευτής του κόσμου, σε αυτό το πρώτο του μυθιστόρημα ανακοινώνει όλα όσα θα εξελιχθούν θεματικά και υφολογικά στα επόμενα όπως την Καρδιά του σκότους. Το μυθιστόρημα διαθέτει ιψενικά στοιχεία δράματος που κορυφώνεται και το σκηνικό που στήνει ο Κόνραντ είναι έντονα ποτισμένο από έναν πόλεμο ανάμεσα στην μοναχικότητα και τα εγκόσμια, την σύγκρουση των πολιτισμών και το ζήτημα της αποικιοκρατίας που τόσο τον απασχόλησε. Αυτός ο άποικος Αλμάγερ μοιάζει ένας άπληστος, ένας τραγικός ήρωας που αποφάσισε να εκμεταλλευτεί καταστάσεις αλλά φαίνεται πως η φύση τον εκδικείται με έναν δικό της τρόπο.
E. M. Forster, Ταξίδι στην Ινδία, Εκδόσεις Πλέθρον
Γραμμένο το 1924, το βιβλίο του Φόρστερ, που μεταφέρθηκε πολύ επιτυχημένα στον κινηματογράφο το 1984, αναφέρεται στη συγκρουσιακή σχέση ανάμεσα σε Βρετανούς και Ινδούς στην Ινδία των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Αφορμή για την ανάδειξη των μακροχρόνιων προβλημάτων στη συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων ένα οδυνηρό γεγονός, ένα ολέθριο σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον δόκτορα Αζίζ που συγκλονίζει την κοινωνία και εγείρει ερωτήματα και προβληματισμό. Βρισκόμαστε στην εποχή που η έπαρση και η αλαζονική συμπεριφορά των Βρετανών σε βάρος των Ινδών υπηκόων καθίσταται άκρως επικίνδυνη. Οι Βρετανοί αντιμετωπίζουν τους Ινδούς ως υποτελείς και τους συμπεριφέρονται απαξιωτικά. Υπό αυτές τις συνθήκες και ενώ η πολιτική κατάσταση και η συμβίωση βαδίζουν σε τεντωμένο σχοινί, έρχεται το επεισόδιο της υποψίας απόπειρας βιασμού να ανάψει τη φλόγα και να προκαλέσει αλυσιδωτές «εκρήξεις» ανεξέλεγκτων διαστάσεων. Σε μία επίσκεψη στα σπήλαια Μαραμπάρ, η Βρετανή Αντέλα κατηγορεί τον συνοδό της Ινδό δικαστή Αζίζ για απόπειρα βιασμού εις βάρος της. Ο Φόρστερ ντύνει την ιστορία του με το μανδύα της αβεβαιότητας σε μία χώρα όπου όλα κρέμονται από μία κλωστή και το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο οι αθώοι καθίστανται ένοχοι και οι ένοχοι αθώοι.
