Μετά την ανθολογία για την ερωτική λογοτεχνία και την ανθολογία με αποσπάσματα που αφορούσαν το θέμα της νύχτας, ήρθε η ώρα αυτής της εξαιρετικής σε έμπνευση έκδοσης σχετικά με τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο ή αλλιώς τον Μεγάλο Πόλεμο όπως συνηθίζεται να λέγεται. Με νέες μεταφράσεις που επιμελήθηκαν σπουδαστές από τα Εργαστήρια Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου, το ελληνικό κοινό έχει τη μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει γνωστούς και άλλους όχι τόσο γνωστούς συγγραφείς που αφιέρωσαν τον λόγο τους σε όσα διαδραματίστηκαν στο μέτωπο και στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου. Πρόκειται για αποσπάσματα που πηγάζουν από την ανάγκη των συγγραφέων να καταθέσουν τη δική τους ξεχωριστή ματιά, μια ματιά πολλές φορές παγωμένη και τραγικά ποτισμένη από τα γεγονότα της περιόδου την ίδια στιγμή που αφήνονται με την φαντασία τους να αναζητούν ψήγματα ελπίδας σαν την παπαρούνα.
Μελάνι από χρώμα βαθιά κόκκινο
Είναι γεγονός πως ο πόλεμος αυτός ήταν προϊόν πολλών χρόνων τριβών στη ευρωπαϊκή ήπειρο και το ξέσπασμά του ήταν προκαθορισμένο από τη μοίρα των προηγούμενων γεγονότων, των συγκρούσεων, των επί μέρους πολέμων. Όλοι γνώριζαν στην Ευρώπη πως το φιτίλι ήταν αναμμένο και η φωτιά δεν θα αργούσε να ξεσπάσει παρασέρνοντας μία ολόκληρη ήπειρο στα μέτωπα. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν μέσα από τις συγκλονιστικές αφηγήσεις τους όσα ο άνθρωπος που δεν πολέμησε δεν μπορεί να αντιληφθεί. Εμείς διαβάζουμε δίχως να κατανοούμε εύκολα τον πόνο, τα βάσανα, τις κακουχίες στα χαρακώματα και τις τραυματικές στιγμές μιας τέτοιας ανείπωτης τραγωδίας και εμπειρίας. Χάρη λοιπόν σε αυτούς αλλά και σε πολλούς άλλους συγγραφείς ο αναγνώστης του τότε και του σήμερα γίνεται κοινωνός εκείνων των συμβάντων με την πεποίθηση ποτέ να μην τα ζήσει.
Η Άννα Τριανταφύλλου, μία εκ των μεταφραστριών, αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου: “Η επικοινωνία με τα κείμενα-καταγγελίες εμπλέκει τον αναγνώστη σε μια άλλη εποχή ͘ αυτή όμως η σκληρή αναδρομή στο παρελθόν μπορεί να είναι συγχρόνως μια πορεία ενάντια στη λήθη, ένας τρόπος σύνδεσης με τη δική του σύγχρονη ιστορία, με τα δικά του ερωτήματα, φέρνοντας στο επίκεντρο του προβληματισμού του την οξύτητα της σημερινής παγκόσμιας ιστορίας”. Και πράγματι τα όσα λέγονται παραπάνω είναι πέρα για πέρα αληθινά και βάσιμα. Πέρσι εορτάστηκαν εκατό χρόνια από την λήξη αυτού του βάρβαρου πολέμου και οι μνήμες επανήλθαν μέσα από φωτογραφίες και άλλα αρχεία της εποχής εκείνης μιας και δεν υπάρχουν πια επιζώντες από εκείνον τον πόλεμο να μας τα αφηγηθούν. Τα όσα διαβάζουμε εδώ είναι πραγματικά ανατριχιαστικά για την φρίκη του πολέμου που σκόρπισε τον θάνατο απανταχού.
Ο Ανρί Μπαρμπύς, ένας εκ των επτά συγγραφέων γράφει στο βιβλίο του: “Βλέπουμε κάθε έθνος που τα σύνορά του ροκανίζονται από τις σφαγές να ξεριζώνει ασταμάτητα από την καρδιά καινούργιους στρατιώτες γεμάτους δύναμη και αίμα ͘ το βλέμμα ακολουθεί τους ζωντανούς αυτούς παραποτάμους ενός ποταμού θανάτου. Στον Βορρά, στον Νότο, στη Δύση πέρα μακριά, παντού μάχες, απ’ όλες τις μεριές. Προς όποια πλευρά τούτης της έκτασης κι αν γυρίσει κανείς, δεν υπάρχει ούτε μία που στην άκρη της να μην έχει φτάσει ο πόλεμος”. Είναι σαφές το ομιχλώδες τοπίο που είχε δημιουργηθεί από έναν πόλεμο όπου ο αλληλοσπαραγμός και το μίσος βασίλευαν και είχαν απλωθεί σαν τον ιστό της αράχνης. Στα δίχτυα του πιάνονταν τόσοι και τόσοι αθώοι στρατιώτες που έφευγαν στο μέτωπο δίχως να γνωρίζουν γιατί πραγματικά πηγαίνουν και αν ποτέ θα γυρίσουν. Η φωνή του συγγραφέα διαλαλούσε σθεναρά: “Σταματήστε τους πολέμους! Είναι δυνατόν! Σταματήστε τους πολέμους! Η πληγή του κόσμου είναι αγιάτρευτη”.
Η ιστορία γράφεται πάντα από τους πρωταγωνιστές
Οι κραυγές αγωνίας των συγγραφέων είναι δυνατές όπως τα τύμπανα του πολέμου στα πεδία μάχης. Οι διανοούμενοι και στρατευμένοι της εποχής δεν έμειναν απέξω αλλά έλαβαν και αυτοί μέρος στον πόλεμο και πολλοί από αυτούς όπως συγγραφείς, ζωγράφοι, γλύπτες, ποιητές σκοτώθηκαν στις διάφορες μάχες προσφέροντας με τη ζωή τους την αγάπη για την πατρίδα. Όσοι επέζησαν του πολέμου όπως ο Στρατής Μυριβήλης για παράδειγμα ή όσοι έμειναν πίσω λόγω ανικανότητας όπως ο Μαρσέλ Προυστ πήραν μολύβι και χαρτί για να διαδώσουν την ανάγκη ο πόλεμος να σταματήσει και να επανέλθει η λογική και η σύνεση στις καρδιές των αντιμαχόμενων. Προφανώς, κάτι τέτοιο δεν στέφθηκε από επιτυχία αφού η δύναμη του πολέμου υπερισχύει της αγάπης και της συμπόνιας.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος υπήρξε δυστυχώς ο προθάλαμος για τα όσα θα επακολουθούσαν σε μία άρρωστη ήπειρο πνιγμένη και βουτηγμένη στο διχασμό και την απελπισία. Στα χρόνια του πολέμου εκτός από τις ατέλειωτες μάχες, τους σκοτωμένους στρατιώτες, τους ανάπηρους πολέμου αλλά και όσους δεν κατάφεραν να επιζήσουν από τις τόσες κακουχίες υπήρχε και ένα παράλληλο σύμπαν με την ένδεια, την ανέχεια, τις αρρώστιες και τις πολύ άσχημες συνθήκες ζωής να οδηγούν πολύ κόσμο και άμαχο πληθυσμό στον θάνατο. Ενώ την ίδια στιγμή συγγραφείς όπως ο Πωλάν στα βιβλία τους έγραφαν για την αγωνία των στρατιωτών που πολεμούσαν τον ίδιο τους τον φόβο με κάθε μέσο προσπαθώντας να τον κατευνάσουν: “Ο φόβος, κυρίως, μήπως με στείλουν σ’ εκείνη τη σκοτεινή και αστραφτερή μεριά απ’ όπου έρχονται οι οβίδες και οι τουφεκιές. Η λιποψυχία αυτών των ονείρων μού άφησε ένα αίσθημα κατάπτωσης. Αλλά πριν καλά καλά σηκωθώ, αναζητούσα ψηλαφιστά την αιτία, σαν να την είχα ήδη μαντέψει. Δεν βρισκόταν στα διπλωμένα και ξυλιασμένα πόδια ούτε στο κρύο μου κεφάλι ͘ αλλά σ’ εκείνο το υπερβολικά ζεστό στήθος που κούρνιαζε αναπαυτικά κάτω από την προβιά”.
Όλα τα κείμενα παρουσιάζουν τον όλεθρο του πολέμου αλλά ο κάθε συγγραφέας πραγματεύεται και μία άλλη όψη του νομίσματος σαν αυτό το νόμισμα να είχε πολλαπλά πρόσωπα σαν την Λερναία Ύδρα. Και σαν να επιβεβαιώνεται αυτό που κάποτε είχε πει ο πρώτος Καγκελάριος Μπίσμαρκ πως όποιος έχει δει τα μάτια ενός στρατιώτη ετοιμοθάνατου στο πεδίο της μάχης, θα το καλοσκεφτεί πριν ξεκινήσει έναν πόλεμο. Στο δικό του βιβλίο “Ταξίδι στην άκρη της νύχτας”, ο Σελίν το επιβεβαιώνει λέγοντας τα εξής: “Απ’ τη φυλακή, βγαίνουμε ζωντανοί, απ’ τον πόλεμο όχι. Τα υπόλοιπα είναι λόγια του αέρα”. Η ανθολογία έχει πολλά διδάγματα να περάσει σε όλους γιατί η λογοτεχνία με την στοχαστική της έκφανση μπορεί και προσφέρει εκείνη την θεραπεία στην ψυχή που η ιστορία από μόνη να μην μπορεί. Αναμφίβολα, από τα θραύσματα του πολέμου δυστυχώς κανείς δεν γλιτώνει οπότε ας γίνει παράδειγμα προς αποφυγή αυτή η τόσο τραγική περίοδος της ιστορίας.
“…ένας στρατός νιώθει νικηφόρος από μία διαίσθηση, όπως ένας ετοιμοθάνατος νοιώθει ότι δεν έχει καμία τύχη. Κι εμείς ξέρουμε ότι θα πετύχουμε τη νίκη και τη θέλουμε για να επιβάλουμε τη δίκαιη ειρήνη, δεν εννοώ μόνο για εμάς, πραγματικά δίκαιη, δίκαιη για τους Γάλλους, δίκαιη για τους Γερμανούς”. Από το βιβλίο Ο Ξανακερδισμένο χρόνος, Μαρσέλ Προυστ
“Το απρόοπτο που θα έπρεπε να είναι η ίδια η ουσία της περιπέτειας υπάρχει μόνο στις φαντασίες που οργιάζουν. Για τις άλλες, είναι το βάραθρο της αναμφισβήτητης πραγματικότητας και αργά ή γρήγορα ο καθένας πρέπει να πέσει μέσα σ’ αυτό το βάραθρο που δεν έχει καμία ομορφιά” Από το βιβλίο Τα Νεκρά ψάρια, Πιέρ Μακ Ορλάν
