“Ο θάνατος βρίσκει στην πλάτη μόνο αυτόν που το βάζει στα πόδια ή αυτόν, όπως ήταν ο Ντουρούτι, που δεν βρίσκει δολοφόνο να τολμήσει να εμφανιστεί μπροστά του. Ντουρούτι, χαιρετίζουμε το θάρρος σου! Το όνομά σου έχει χαραχτεί βαθιά στο αίσθημα του λαού. Μένουμε πίσω με ένα και μοναδικό σύνθημα: Μπροστά! Ο καθένας στη θέση όπου τον καλεί το καθήκον, πιο ενωμένοι παρά ποτέ στον αγώνα κατά του φασισμού και υπέρ της ελευθερίας! Μπροστά κι ούτε βλέμμα πίσω!” έγραφε κάποτε η εφημερίδα El Pueblo για το πρόσωπο του Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι στον οποίο αφιερώνει το βιβλίο αυτό ο κορυφαίος Γερμανός συγγραφέας. Ο εμβληματικός ηγέτης του αναρχικού κινήματος στην Ισπανία Ντουρούτι βρέθηκε νεκρός κάτω από ύποπτες συνθήκες και ο θάνατός του παραμένει μέχρι και σήμερα ένα αίνιγμα και ένας γρίφος για δύσκολους λύτες.
Το ιστορικό ενός αιματοκυλισμένου εμφυλίου πολέμου
Ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου 1936 και ολοκληρώθηκε με την επικράτηση του δικτάτορα Στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο την 1 Απριλίου 1939. Πρόκειται για έναν πόλεμο σημαδιακό και καθόλα αιματηρό, έναν ολέθριο πόλεμο ο οποίος άναψε το φυτίλι για το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, όπως τουλάχιστον αναφέρουν οι μελετητές. Είναι ο πόλεμος που κόστισε συνολικά τη ζωή σε περίπου 500000 ανθρώπους, που διέλυσε την πόλη Γκουέρνικα και αφάνισε χωρίς λόγο 250000 αμάχους, είναι ο πόλεμος που ανέδειξε τον στρατηγό Φράνκο ως κυρίαρχη μορφή της ισπανικής πολιτικής σκηνής των επόμενων δεκαετιών βυθίζοντας τη χώρα στην ανελευθερία και την καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Είναι ο πόλεμος που στηρίχτηκε καθολικά από το ναζιστικό μέτωπο κυρίως με πρωταγωνιστές το Χιτλερικό μόρφωμα και το Μουσολινικό καθεστώς. Είναι όμως και ο πόλεμος της αντίστασης των Δημοκρατικών και άλλων δυνάμεων απέναντι στον φασισμό που εδραιωνόταν σαν μάστιγα στη χώρα. Ο πόλεμος αυτός και οι οδυνηρές του συνθήκες αλλά και οι συνέπειες του στη ζωή των ανθρώπων έδωσαν το έναυσμα και την αφορμή στους λογοτέχνες να αντισταθούν, να εκφραστούν ανοιχτά και να δώσουν τη δική τους εκκωφαντική απάντηση στα όσα έζησε ο Ισπανικός λαός. Ο πόλεμος αυτός, απόρροια της άστατης και ασταθούς πολιτικής κατάστασης που περιγράφεται στο βιβλίο αυτό ήταν για πολλούς αναπόφευκτος και η επιβίβαση στο άρμα του φασισμού θα αποτελούσε για πολλά χρόνια τροχοπέδη για τη δημοκρατία στην Ισπανία.
Ένα πρόσωπο αδιάφθορο και με αρχές αναρχικό
Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο έδρασε ο Ντουρούτι, σε μία εποχή όπου καταρχήν υπήρχε έντονη η πάλη των τάξεων και έπειτα η αντίσταση στον Φράνκο και στα στρατεύματά του, η νίκη της δημοκρατίας ήταν το πρωταρχικό ζήτημα και η βασική προτεραιότητα. Ο Ντουρούτι, ταγμένος στις δικές του αρχές και ιδέες της αναρχίας, πάλευε και αγωνιζόταν κάθε μέρα για να ενώσει αντίρροπες και ίσως αντιμαχόμενες πλευρές μόνο και μόνο για να υπηρετήσει τον ισπανικό λαό και για να φέρει εις πέρας το δικό του προσωπικό στοίχημα. Για αυτό συγκέντρωσε γύρω του ακόμα και κομμουνιστές και ρεπουμπλικάνους για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο. “Ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κανείς με τις ιδέες του Ντουρούτι ή όχι, οφείλει να διαπιστώσει το γεγονός ότι έζησε σύμφωνα με τις αρχές του. Ήταν ένας αναρχικός που έπεσε ως πειθαρχικό μέλος του Ισπανικού Λαϊκού Στρατού”.
Ο Εντσενσμπέργκερ παραδίδει στον αναγνώστη ένα ιδιότυπο πόνημα δοκιμιακού ύφους με στοιχεία που δεν θυμίζουν ακριβώς μυθιστόρημα με την στενή έννοια του όρου. Πρόκειται από μέρους του για μια πολύ γενναία και γενναιόδωρη έρευνα που φωτίζει πολλές λεπτομέρειες εκείνης της σκοτεινής αλλά τόσο ενδιαφέρουσας περιόδου, τότε που η Ευρώπη άλλαζε με ραγδαίο ρυθμό και τα γεγονότα στις διάφορες χώρες συνέβαιναν παράλληλα και πολλές φορές το ένα υπερκάλυπτε το άλλο. Ο διακεκριμένος Γερμανός συγγραφέας με δεξιοτεχνία και ασίγαστη μανία και πάθος ερευνητή συλλέγει πληροφορίες μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που τον έζησαν και θαύμασαν τη δράση αυτής της αμφιλεγόμενης όσο και δυναμικής προσωπικότητας που σημάδεψε την ιστορία της Ισπανίας αλλά και το αναρχικό κίνημα.
Η διάδοχός του στο κίνημα ήταν η Φεδερίκα Μοντσένι, η οποία και αναφέρει χαρακτηριστικά: “Ο ρόλος του Ντουρούτι δεν μπορεί να ερμηνευθεί με κάποια λατρεία ηρώων. Έδειχνε απλά μια συγκεκριμένη αξιοπρέπεια κι ένα συγκεκριμένο θάρρος, χωρίς το οποίο κάποιος δεν μπορεί να ζήσει. Πολύ παρόμοιο ρόλο στις μέρες μας έπαιξε και ο Τσε Γκεβάρα”. Το βιβλίο εκδίδεται το 1972, άρα τα όσα καταμαρτυρούνται προέρχονται από αναφορές που έγιναν χρόνια μετά τα γεγονότα. Και συνεχίζει: “Ο Ντουρούτι δεν ήταν θεωρητικός, δεν ήταν από εκείνους που κάθονται στο γραφείο ενώ οι άλλοι πολεμούν. Ήταν άνθρωπος της δράσης, βγήκε στους δρόμους και αγωνίστηκε και μπορούσες πάντα να τον βρεις εκεί όπου ο κίνδυνος ήταν απειλητικότερος”.
Πράγματι, έτσι όπως αποκαλύπτεται από όλους όσοι τον έζησαν, πρόκειται για ένα δύσκολο, εκκεντρικό αλλά μάλλον δίκαιο άνθρωπο, ο οποίος υπήρξε σεβαστός και παρέμεινε πιστός στα ιδανικά του και στις πεποιθήσεις του και ποτέ δεν έδωσε σημασία σε χρήμα και σε αξιώματα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως αρνήθηκε να πάρει μέρος σε κυβέρνηση συνεργασίας, μοναδική του έγνοια και σκοπός του ήταν η ενδυνάμωση και η σύμπλευση των διαφόρων συνδικάτων για να υπερισχύσει το εργατικό κίνημα και να γίνουν οι ζωές των εργαζομένων καλύτερες. Υποστήριζε τους απλούς ανθρώπους, τιμούσε την εργασία και ήταν ιδιαίτερα διαβαστερός αφού είχε μελετήσει τους διανοητές του αναρχικού κινήματος και είχε εντρυφήσει βαθιά στις απόψεις τους. Ο Ντουρούτι παραμένει ακόμα και σήμερα σύμβολο για πολλούς Ισπανούς και όχι μόνο αν λάβει κανείς υπόψιν του πως το όνομά του ήταν γνωστό ακόμα και στους κόλπους της μπολσεβίκικης και ρωσικής εργατικής τάξης της εποχής.
“…τώρα που είναι νεκρός, όλοι θέλουν να τον προσεταιρισθούν. Όσο ζούσε, τον κυνηγούσαν σαν να ήταν εγκληματίας. Τώρα ακόμα και η μπουρζουαζία ανακαλύπτει τα καλά του, και οι παππάδες θέλουν να τον βαλσαμώσουν. Γιατί ένας νεκρός επαναστάτης είναι πάντα καλός επαναστάτης”.
“…όποτε αποτύγχανε δεν έχανε το ηθικό του. Σκεφτόταν αμέσως το επόμενο στάδιο, την επόμενη προσπάθεια”.
