Θα ξεκινήσω να σας παρουσιάσω αυτό το βιβλίο κάπως απροσδόκητα, αναφερόμενος σε ένα άλλο βιβλίο, αυτό της Lydie Sylvayre, Μην κλαις που το 2014 απέσπασε το σημαντικότερο βραβείο των Γαλλικών Γραμμάτων, το γνωστό βραβείο Γκονκούρ (κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Utopia). Σε αυτό το βιβλίο πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο Μπερνανός μέσα από μία πολύ δεξιοτεχνική αφήγηση που μας πηγαίνει πίσω στο 1936 και τον Ισπανικό εμφύλιο στον οποίο ο συγγραφέας τάχθηκε σθεναρά και ολόψυχα στο πλευρό των Δημοκρατικών που έδιναν την μάχη ενάντια στους Φασίστες του Φράνκο. Με λίγα λόγια, ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας το πολύπλευρο και πολυσχιδές έργο του οποίου σήμερα ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει, απασχολεί και δικαίως τους σύγχρονους συγγραφείς και τους εμπνέει να το επαναξιολογήσουν μελετώντας το.
Ο αινιγματικός κύριος Μπερνανός
Στο Έγκλημα, σε ένα βιβλίο που ακροβατεί ανάμεσα στο αστυνομικό και το πνευματικό στοιχείο, πρωταγωνιστεί για μια ακόμα φορά το πρόσωπο ενός εφημέριου, ένα πρόσωπο στο οποίο έχει “επενδύσει” ο Μπερνανός και για αυτό είναι παρών σχεδόν σε όλα του τα βιβλία. Ο εφημέριος είναι εξάλλου ένα πρόσωπο καθαγιασμένο αλλά και ανθρώπινο την ίδια στιγμή, ένα πρόσωπο που μπορεί να προκαλέσει σκάνδαλο όπως κάποτε το γυμνό στους πίνακες των Ιμπρεσιονιστών, τότε που έπαψε να απεικονίζεται μια θεότητα ή μια Μαντόνα, αλλά μία γυναίκα κανονική και πραγματική, μια κοινή θνητή της κοινωνίας όπως η Ολυμπία του Μανέ. Το έγκλημα είχε απασχολήσει και τον Τσέχωφ στην ομώνυμη ιστορία για να μεταφερθούμε και πρωτύτερα, σε μία άλλη σφαίρα εξίσου όμως ανθρώπινη, όπου ο περίφημος γιατρός Τσέχωφ μιλάει και αυτός για το έγκλημα χρησιμοποιώντας όπως και ο Μπερνανός μια αστυνομική ιστορία για να αφηγηθεί το πάθος και το ανθρώπινο μίσος που οδηγεί στο δράμα.
Ο Georges Bernanos ανέλαβε την πρώτη έκδοση του εγκλήματος τον Αύγουστο του 1934. Σε αυτήν την περίοδο και για να βελτιώσει την οικονομική του κατάσταση, αποφάσισε να γράψει μυθιστορήματα με ντετέκτιβ και αποφάσισε να πάει με την οικογένειά του στη Μαγιόρκα όπου η ζωή είναι φθηνότερη από ότι στη Γαλλία. Εκεί θα αναμειχθεί στα πολιτικά πράγματα της Ισπανίας και θα έρθει κοντά σε μία κοινωνία βαθιά καθολική, ίσως πιο καθολική από την γαλλική. Ωστόσο, στην Ισπανία θα έρθει αναπόφευκτα αντιμέτωπος και με την ιστορία της Ιεράς Εξέτασης που κανείς δεν μπορεί να λησμονήσει. Θαρρώ πως το θέμα της θρησκευτικότητας που θίγει γενικότερα και η αινιγματική αναφορά του στην εκκλησία μέσω του εφημέριου είναι ίσως η αφορμή για να αναλύσει τον ανθρώπινο χαρακτήρα από όπου και αν προέρχεται, σε όποια τάξη και αν ανήκει. Γιατί το έγκλημα ως έννοια δεν ανήκει αποκλειστικά στους απλούς πολίτες αλλά και στους ανθρώπους της εκκλησίας. Μην ξεχνάμε άλλωστε και τον Παραστρατημένο Εφημέριο του Τόμας Χάρντυ, έναν άνθρωπο τρωτό και αδύναμο παρότι ταγμένο στον Θεό, έναν μικρό θεό με ανθρώπινο όμως πρόσωπο και άρα κατά συνθήκη αμαρτωλό.
Το έγκλημα, μία πράξη ανεξήγητη
Η αναζήτηση των ενόχων για το έγκλημα είναι μια διαδικασία επίπονη και επώδυνη πίσω από την οποία ενδεχομένως να κρύβονται πάθη, έρωτες, λαγνεία και άλλα ανθρώπινα αμαρτήματα, τα οποία οδήγησαν και τον Εσταυρωμένο να κατέβει για να σώσει τον κόσμο, ο οποίος τελικά τον καταδίκασε. Έθεσε ως πρεσβευτές και εκπροσώπους του ανθρώπους να διδάξουν τον λόγο του, όμως τι να πει κανείς για την Ιερά Εξέταση που έδρασε στο όνομά του, τι να πει κανείς για τους Σταυροφόρους που διέπραξαν φρικτά εγκλήματα στο όνομά του και υμνώντας τον με περισσή ασέβεια, τι να πει κανείς για τους ιερείς που ασελγούν σε παιδιά και προσβάλλουν την κοινή ηθική; Πώς ο Μπερνανός να μείνει αμέτοχος και μακριά από όλο αυτό το σκηνικό υποκρισίας έστω και αν σε πρώτο χρόνο η επιθυμία του είναι να γράψει ένα βιβλίο για να αποκομίσει κέρδη από την έκδοσή του; Τα άλλα του έργα προδίδουν ανοιχτά την εμβάθυνσή του σε κριτική των ανθρώπινων πράξεων και ίσως και σε ένα δικό του προσωπικό mea culpa. Θα μπορούσε να είναι αυτή η αναφορά στον εφημέριο και μια προσπάθεια αυτοκάθαρσης για δικούς του λόγους; Τροφή για σκέψη!
Σε κάθε περίπτωση και για την ιστορία της έκδοσης υπέγραψε συμβόλαιο με τον Plon, τον εκδότη του, προβλέποντας προκαταβολές στα χειρόγραφα που παραδόθηκαν μόλις ολοκληρωθεί η σύνθεσή τους. Ήταν μια περίοδος μεγάλης καρποφορίας: εκεί στη Μαγιόρκα, εξάλλου, ο Μπερνανός ολοκλήρωσε τη δεύτερη έκδοση του εγκλήματος που δημοσιεύτηκε το 1935. Ο Georges Bernanos είχε ξεκινήσει το βιβλίο αυτό με σκοπό να το κάνει μια πραγματική αστυνομική ιστορία και να μυήσει έτσι το συνηθισμένο κοινό στο είδος αυτό με τον τρόπο του και η αρχή είναι πράγματι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Στην εξέλιξή του όμως το βιβλίο αναδεικνύει πολλά στοιχεία που διαφαίνεται πλέον πως η αστυνομική ιστορία είναι απλά ο σκελετός, το σκαρίφημα καθώς τα βαθύτερα νοήματα μαρτυρούν την στοχαστική και φιλοσοφική διάσταση της ιστορίας του επιφανούς Γάλλου συγγραφέα. Η αφήγησή του είναι αμφίρροπη αλλά οι νύξεις στην ανθρώπινη σκέψη και στον συλλογισμό για το θέμα της ύπαρξης, της αλήθειας και του ψέματος είναι συνεχόμενες και πασιφανείς.
