Πορτογαλία. Μια μικρή χώρα στις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου, μια χώρα όμως με μεγάλη ιστορία και κυρίως με λογοτεχνική παράδοση που δεν έχει τόσο πολύ αναδειχθεί. Είναι όμως η χώρα που ανέδειξε συγγραφείς όπως ο Καστέλο Μπράνκο με τον Ολέθριο ερωτά του και ο Χοσέ Μαρία ντα Κειρός, δύο σπουδαίοι λογοτέχνες του 19ου αιώνα που έγραψαν με τα έργα τους την δική τους ιστορία όταν στην Γαλλία, την Ιταλία και την Γερμανία συνέβαιναν λογοτεχνικές επαναστάσεις. Αυτοί οι σπουδαίοι συγγραφείς όμως, λόγω της πορτογαλικής γλώσσας που δεν είχε το εκτόπισμα της γαλλικής και της γερμανικής ή πόσο μάλλον της αγγλικής, δεν είχαν την ανάλογη αναγνώριση και δεν αξιολογήθηκαν όπως θα τους άξιζε στην εποχή τους ή τουλάχιστον όχι όσο θα έπρεπε. Ήρθε η ώρα λοιπόν να αναδειχθεί η λογοτεχνία αυτή, που στον 20ο αιώνα έφερε στο προσκήνιο τον σπουδαιότατο Φερνάντο Πεσσόα, αυτόν τον οικουμενικό Χριστόφορο Κολόμβο της λογοτεχνίας, τον Καβάφη της λογοτεχνίας, τον ποιητή και λογοτέχνη που σημάδεψε τον αιώνα.
Επιπλέον, ο 20ος αιώνας μας επεφύλασσε από την μία άλλη εμβληματική προσωπικότητα, τον Ζοζέ Σαραμάγκου, έναν εξέχοντα Νομπελίστα λογοτέχνη που άφησε πίσω του παρακαταθήκη σπουδαίων λογοτεχνικών έργων και από την άλλη είναι ανάμεσά μας ο σημαντικότερος εν ζωή Πορτογάλος λογοτέχνης, ο Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, με ακμαίο λογοτεχνικό έργο μέχρι και σήμερα. Και σαφώς μην λησμονούμε την νέα γενιά λογοτεχνών που έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ώστε η πορτογαλική γλώσσα και το ύφος της αφήγησης να μεταλαμπαδευτούν σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Αυτή την εξαιρετική λογοτεχνική παράδοση αναδεικνύουμε σήμερα με βιβλία που έχουν αφήσει εποχή και αποτελούν βιβλία που το αναγνωστικό κοινό οφείλει να ανακαλύψει, καθώς οι θησαυροί είναι για να ανακαλύπτονται και ύστερα να βρίσκουν τους θαυμαστές τους, εδώ λοιπόν παρουσιάζονται βιβλία που το καθένα από αυτά έχει τον λόγο ύπαρξής του στο λογοτεχνικό στερέωμα. Είθε το ταξίδι να είναι μακρύ!
Antonio Lobo Antunes, Ώσπου οι πέτρες να γίνουν ελαφρότερες απ’ το νερό, Εκδόσεις Πόλις
Ήδη ο τίτλος του βιβλίου μάς προϊδεάζει για το περιεχόμενο του βιβλίου και το τι θα ακολουθήσει με αυτόν τον τόσο λυρικό και τόσο ποιητικό τίτλο. Ο Αντούνες χρόνια τώρα γράφει βιβλία για να προκαλέσει τον αναγνώστη του με θέματα όχι εύκολα, σκληρά πολλές φορές, αλλά πάντοτε με την χροιά της αλήθειας που μας είναι αναγκαία, γιατί η τέχνη υπάρχει για να μας σώζει από την αλήθεια της καθημερινότητας όπως αναφέρει και ο Γκόγια. Εδώ ο Αντούνες ξεδιπλώνει με τον μοναδικό του τρόπο την συγκλονιστική ιστορία ενός αθώου παιδιού που έμεινε ύστερα από την σφαγή η οποία και έλαβε χώρα από τον πορτογαλικό στρατό. Ένας κόσμος θλίψης αλλά και θάρρους είναι το αποτέλεσμα της αφηγηματικής προσπάθειας του συγγραφέα να γεφυρώσει τη ζωή με τον θάνατο, την ύπαρξη με την απώλεια, την αγωνία με τον αγώνα για ένα νέο ξεκίνημα μέσα από ένα μυθιστόρημα που πραγματικά δεν μπορεί να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.
Φερνάντο Πεσσόα, Το βιβλίο της ανησυχίας, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Ανήσυχος, ασταθής, σκεπτόμενος, άστατος και μονίμως στοχαστικός ο Πεσσόα δεν θα μπορούσε να μην έχει γράψει κείμενα όπως αυτά που βρίσκουμε εδώ, κείμενα παρμένα από το μεγάλο Βιβλίο της ανησυχίας. O Πεσσόα συνομιλεί με όλα αυτά που τον απασχολούν και τον κατακεραυνώνουν. Τα κείμενα στην παρούσα έκδοση διαπνέονται από την ίδια φιλοσοφία στην οποία διεισδύει καίρια και με τόλμη. Οι στοές της αγωνίας του και οι φωνές που του υπαγορεύουν όλα όσα καταγράφει εδώ είναι σημάδι της έντονης πνευματικής διεργασίας που τον διακατέχει. Έχει πολλά πρόσωπα ο Πεσσόα και στο βιβλίο αυτό αποκαλύπτεται μέσα από μορφές που πηγάζουν από τον ίδιο του τον ψυχικό κόσμο, τρεις μορφές που τον κατατρέχουν και τον αναστατώνουν και για αυτό σπεύδει να ανοίξει διάλογο μαζί τους και να τις αντιμετωπίσει.
Fernando Pessoa, Περί θανάτου και άλλων μυστηρίων, Εκδόσεις Gutenberg
Ο θάνατος και η απώλεια υπήρξαν σύντροφοι του Πεσσόα από πολύ νωρίς κλήθηκε να τον “συναντήσει” γιατί έπρεπε να τον αντιμετωπίσει ώστε να μπορέσει να τον ερμηνεύσει. Έτσι και εδώ όπως και στα άλλα του διηγήματα, ο Πεσσόα είναι γεμάτος απορίες αλλά και πλήθος παραδόξων, αλληλουχία πολύπλοκων και εκκεντρικών διεισδύσεων που πολλές φορές ο αναγνώστης αδυνατεί να παρακολουθήσει τον ειρμό της σκέψης του. Αυτό δεν είναι διόλου παράξενο μια και ο ίδιος βρίσκεται σε σύγχυση και υπό το κράτος της ενδελεχούς αμφιβολίας και αυτή ομολογεί δίχως φόβο αλλά με πάθος. Η Τερέζα Ρίτα Λόπες είχε πει εξάλλου πως “για τον Πεσσόα η πρακτική του παράδοξου είναι ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσουμε την αλήθεια – πάντα απρόσιτη”. Και δόξα τω Θεώ τα διηγήματα αυτά είναι γεμάτα παράδοξα και αμφισβήτηση για αυτό που βιώνει γύρω του.
Φερνάντο Πεσσόα, Ο αναρχικός τραπεζίτης, Εκδόσεις Μίνωας
Ένα από τα πιο διαχρονικά βιβλία που τολμούν να τα βάλουν με την καθεστηκυία τάξη, τις σαθρές νοοτροπίες ανθρώπων. Αυτών που θέλουν να τα αλλάξουν όλα χωρίς να θέλουν να αλλάξουν οι ίδιοι. Ο Πεσσόα με αιχμηρό και προφητικό λόγο που δεν αφήνει περιθώρια για αμφισβήτηση καταθέτει ένα κείμενο κόλαφο για τον άνθρωπο του τότε και του σήμερα. Πόσο συγκλονιστικός, πόσο ακαταμάχητος και πόσο επώδυνα σημερινός είναι ο Πεσσόα μαρτυρώντας την υποκρισία της κοινωνίας που πνίγεται στις ίδιες της τις εμμονές με το παλιό που υποτίθεται πως θέλει να το διώξει για να φέρει το δήθεν εκσυγχρονιστικό αλλά τελικά είναι χειρότερο από καθετί παλιό. Ένα καινούργιο που οδεύει με μαθηματική ακρίβεια στην οπισθοδρόμηση και τον συντηρητισμό γιατί είναι όμηρος του πιο παλιού από το παλιό.
Ζοζέ Σαραμάγκου, Η χρονιά που πέθανε ο Ρικαρντό Ρέις, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα μέσα από μία φανταστική ιστορία, μέσα από μία συνάντηση των δύο μεγάλων Πορτογάλων λογοτεχνών που έχει την σημειολογία της. Ο πρώτος αποτίνει φόρο τιμής στον δεύτερο για το σύνολο του έργου του μέσα από μία αφήγηση ενός εκ των προσώπων του Πεσσόα. Ως γνωστόν ο Πεσσόα στα διηγήματά του συνήθιζε να αλλάζει τα ονόματα των χαρακτήρων που έδινε στους τίτλους των βιβλίων του, τα οποία όμως ήταν τελικά οι καθρέφτες του δικού του προσώπου. Έτσι την μία φορά μας συστηνόταν ως Καειρο, την άλλη ως Βάργκας, την άλλη ως Αλβάρο ντε Κάμπος. Ο Σαραμάγκου εδώ αναφέρεται στον Ρικάρντο Ρέις, ένα άλλο πρόσωπο του Φερνάντο Πεσσόα και έτσι μας επανασυστήνει τον διάσημο συγγραφέα και συνομιλεί μαζί του και καταθέτει το χρονικό του θανάτου του.
