Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να μνημονεύσουμε τον Πούσκιν ως τον Άγιο της ρωσικής λογοτεχνίας, γιατί δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι, αυτός ο μέγας των μεγάλων, αφιερώνει ένα ολόκληρο βιβλίο στο όνομα αυτού του μοναδικού συγγραφέα. Η μεγάλη ρωσική σχολή, μέλος της οποίας είναι και ο Πούσκιν, μέσα στην δραματικότητα και την διδαχή της έχει την ικανότητα να κρατάει το ενδιαφέρον αμείωτο εις το διηνεκές, όταν διαφαίνεται στο προσκήνιο πως η τραγική φιγούρα του ανθρώπου είναι αυτή που συνθλίβεται από την μικροπρέπεια, την μικροψυχία και την ιδιοτέλεια μέσα στον όλεθρο του πολέμου μεταξύ του καλού και του κακού. Γιατί πάντα η λογοτεχνία που έχει ως επίκεντρο την αδύναμη ανθρώπινη ψυχή και προσπαθεί να την ξεψαχνίσει, είναι αυτή τελικά που θορυβεί την εποχή της και μένει στα ράφια της ιστορίας, όχι σκονισμένη αλλά καθαρή και κρυστάλλινη.
Το μεγαλείο της γραφής του Πούσκιν
Μόνο τον Ευγένιο Ονέγκιν να αναφέραμε ως έργο θα ήταν αρκετό για να μείνει ο Πούσκιν ως ένας επιφανής λογοτέχνης όλων των εποχών, αυτό το μοναδικό σε λυρικότητα, ποιητικότητα και ερωτισμό βιβλίο που μένει αξεπέραστο και διαχρονικό για όλα αυτά που δηλώνει αλλά και για όσα μας αφήνει να φανταστούμε για αυτόν τον τραγικό ήρωα. Κύριος μοχλός έμπνευσης του Πούσκιν αποτέλεσε δίχως άλλο η αγάπη του, η αφοσίωσή του και ο σφοδρός έρωτάς του για την Νατάλια Γκοντσαρόβα, την οποία νυμφεύθηκε το 1831 στη Μόσχα ύστερα από έναν αγώνα να την “κατακτήσει”. Εκεί ίσως βρίσκεται αυτή η ακατάσχετη όρεξη, η χειμαρρώδης δίψα του να καταγράψει τις εσωτερικές του ασίγαστες ερωτικές ανάγκες, να καταθέσει όλο αυτό τον παρασκηνιακό πυρετό στον οποίο έδωσε ευτυχής κατάληξη ο γάμος τους.
Ο Ευγένιος Ονέγκιν είναι ένα έργο που αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς στον ίδιο και αφηγείται τον δρόμο προς την πραγμάτωση των στόχων του που δεν ήταν άλλος από την ένωση με την αγαπημένη του. Εκείνος πάλι της έγραφε με την καρδιά του και την ψυχή του να πάλλονται από πάθος και λαχτάρα: : “Είμαι φτιαγμένος για να σας αγαπώ και να σας ακολουθώ. Όλες οι άλλες μου έγνοιες είναι μια αυταπάτη και μια τρέλα”. Ο Ντοστογιέφσκι έχει λοιπόν πολλούς λόγους να ανατρέξει στο παρελθόν και στον Πούσκιν για να βρει το απάγκιο που τόσο χρειάζεται για να πείσει τους σύγχρονούς του για την υποστήριξη των απόψεών του περί της υπεράσπισης της ρωσικής ταυτότητας στον τρόπο γραφής. Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης που έχει αναλάβει και την απόδοση του κείμενου με εξαιρετικό τρόπο γράφει στον πρόλογό του: “…ο Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι, πνευματικός ταγός του κινήματος και εκείνος που με την ομιλία του για τον Πούσκιν έθεσε το πρόβλημα της διελκυστίνδας με τους δυτικίζοντες στις πραγματικές του διαστάσεις, επιτυγχάνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την συμφιλίωση των δύο αυτών ρευμάτων, την ένωση όλων αυτών των δημιουργικών δυνάμεων…”
Η αναγέννηση περνάει μέσα από τον λόγο του Πούσκιν
Ο Ντοστογιέφσκι στέκεται στο πλευρό του δασκάλου Πούσκιν. Στο εκτενές ημερολόγιο του εξάλλου ο Ντοστογιέφσκι αφιερώνει σημαντικό μέρος σε εκείνον και γέρνει πάνω του ως το στήριγμα που θα θέσει τον ρωσικό λαό πίσω στις παραδόσεις με άρμα τον Πούσκιν, ο λόγος αυτός είναι μέρος του σπουδαίου αυτού ημερολογίου. Πώς είναι να νιώθεις παραπεταμένος και ξένος μέσα στην ίδια σου την εποχή, αλλόκοτος και παράσιτο από έναν περίγυρο που δεν θέλει να σε ξέρει και σε αποδιώχνει; Σπεύδεις να ανακαλύψεις καταφύγια για να φωλιάσεις εκεί τα όνειρά σου που στους άλλους δεν τολμάς να τα αποκαλύψεις γιατί δεν πρόκειται να σε ακούσουν, η αδιαφορία τους είναι τόσο ηχηρή που σου σπάει το τύμπανο. Σε αυτά τα κείμενα, ξεδιπλώνει πλήθος ανησυχιών του και μας μεταφέρει την αγάπη του για τη ρωσική ψυχή και το ρωσικό λαό, τον οποίο πίστευε πως θα έσωνε τη Ρωσία παρά τα πολλά σφάλματα του παρελθόντος.
Αυτό στο οποίο αναφέρεται ο Ντοστογιέφσκι είναι και η σημασία ανάδειξής της ρωσικής ψυχής ως κύριο μοχλό για ένα μέγα έθνος, το οποίο θα βγει από τον λήθαργο και το τέλμα με όπλο λόγια μεγάλων Ρώσων όπως ο Πούσκιν. Ο Πούσκιν κατάφερε να κατακτήσει το πάνθεον της λογοτεχνικής αναγνώρισης αλλά δεν βρήκε δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα και χειροκροτήματα. Έδειξε σθένος και θάρρος κατά την διάρκεια του βίου του, τότε που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το μένος του πατέρα του, ο οποίος ήταν εχθρικός απέναντί του ειδικά στην διάρκεια της εξορίας του αποτέλεσμα των ιδιαίτερων φρονημάτων του. Υπήρξε γενναίος τότε που τα πολιτικά φρονήματά του εναντίον της μοναρχίας και η εισχώρησή του σε κύκλους μασονικούς τον οδήγησαν στην εξορία αφήνοντάς τον εκτός λογοτεχνικών κύκλων και με το σημάδι του ανεπιθύμητου να τον ακολουθεί και να τον στιγματίζει.
Ο λόγος του Ντοστογιέφσκι λοιπόν αφιέρωμα στον Πούσκιν είναι μια ελεγεία και ένας δρόμος που δείχνει το μέλλον της λογοτεχνίας, είναι μία έκρηξη συναισθημάτων του άστατου Ντοστογιέφσκι που δείχνει να λυτρώνεται και να παίρνει δύναμη από αυτό το πόνημα. Στα μάτια του Φιοντόρ, ο Πούσκιν είναι ένα ζωντανό μνημείο, είναι ένας διαχρονικός συγγραφέας που κανείς δεν μπορεί να ξεπεράσει, πρόκειται για ένα πνευματικό επαναστατικό εγχειρίδιο που καλείται να βάλει τα πράγματα στην θέση τους για το μέλλον της λογοτεχνίας. Είναι ένα σπαρταριστό και τόσο ζωντανό κείμενο που όταν κανείς το διαβάζει νιώθει ακόμα το χέρι του συγγραφέα ζεστό πάνω στο χαρτί και νιώθει τον παλμό των συναισθημάτων του, αυτόν τον πυρετό της λατρείας για ένα γνήσιο Ρώσο συγγραφέα.
“Το δεύτερο που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι αυτός πρώτος (πρώτος, και το ξαναλέγω, κανείς άλλος πριν από αυτόν) μας έδωσε λογοτεχνικούς χαρακτήρες με ρωσική ομορφιά, αναβλύζουσα κατ’ ευθείαν από την ρωσική ψυχή και την λαϊκή αλήθεια, από την ίδια την γη μας εκεί όπου την αναζήτησε”
“Το τρίτο σημείο, το οποίο θα ήθελα να σημειώσω για την προσωπικότητα του Πούσκιν, είναι εκείνη η χαρακτηριστική πλευρά της λογοτεχνικής του μεγαλοφυΐας, η οποία δεν απαντά σε κανέναν άλλο, η ικανότητά του να αγκαλιάζη το καθολικό και να οικειοποιήται κατά κάποιο τρόπο τέλειο το πνεύμα των άλλων εθνών”
