“Οι επιλογές που κάνουν οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι ενεργητικές μάλλον παρά παθητικές. Με το να κάνουμε προσωπικές επιλογές επικυρώνουμε την αυτονομία μας. “Ένα ανθρώπινο ον δεν είναι παρά ένα πράγμα ανάμεσα στα άλλα ͘ τα πράγματα καθορίζουν το ένα το άλλο”, γράφει ο Φρανκλ, “ο άνθρωπος όμως είναι αυτο-καθοριζόμενος. Ό,τι γίνεται – μέσα στα όρια των χαρισμάτων και του περιβάλλοντος του – το έχει επιτύχει ο ίδιος”. Τα λόγια του Φρανκλ αναφέρει ο φίλος του και επίσης ψυχαναλυτής William J. Winslade στο επίμετρο του βιβλίου όπου αποτίνει φόρο τιμής στον αγωνιστή αλλά και σπουδαίο στοχαστή Φρανκλ. Το βιβλίο του αυτό είχε τεράστια απήχηση στον κόσμο και αποτέλεσε εκδοτική επιτυχία λόγω του γεγονότος πως μιλάει την γλώσσα της αλήθειας και μιλάει κατευθείαν στην ψυχή και την καρδιά.
Μέσα στην δίνη ενός προσωπικού πολέμου με την επιβίωση
Ο Φρανκλ, μέσα στην φρίκη του Άουσβιτς, μπόρεσε να αντέξει τις κακουχίες αλλά κυρίως μπόρεσε να αντέξει το συναισθηματικό και ψυχικό φορτίο, ένα βαρύ φορτίο καθώς βρέθηκε εκεί μόνος αντιμέτωπος με τον θάνατο που του χτυπούσε την πόρτα κάθε μέρα και αυτός έπρεπε να αντλήσει τις δυνάμεις εκείνες που θα τον διατηρούσαν στη ζωή. Αναζητούσε ουσιαστικά τον λόγο της ύπαρξής του για να επιβεβαιώσει την ρήση του Νίτσε που αναφέρει πως αυτοί που έχουν ένα γιατί για να ζουν μπορούν να αντέξουν το κάθε πώς. Το νόημα της ζωής δεν είναι ένα απλό βιβλίο, δεν είναι μυθιστόρημα, δεν είναι δοκίμιο, δεν είναι αυτοβιογραφία, δεν είναι τίποτα και είναι όλα αυτά μαζί. Κατά βάση, είναι ένας οδηγός επιβίωσης μέσα από μία ψυχαναλυτική ματιά στο εσωτερικό του ανθρώπινου μυαλού που έχει ανάγκη να θέσει στον εαυτό του ερωτήματα για να λάβει κάποιες ενδεχομένως απαντήσεις.
Μέσα από συνθήκες απίστευτης βαρβαρότητας και βαναυσότητας, μέσα σε ένα περιβάλλον απάνθρωπο με σκηνές αγριότητας τις οποίες κανείς αδυνατεί να πιστέψει ενώ τις διαβάζει, ο Φρανκλ ξαναγεννιέται. Περιγραφές όπως αυτές που διαβάζουμε στο βιβλίο αυτό μέσα από τα λόγια του Φρανκλ, μας αφήνουν άναυδους και μένουμε πραγματικά ενεοί ως προς το κακό το οποίο ο άνθρωπος είναι ικανός να επιτελέσει. Για αυτόν τον λόγο, το μάθημα περί νοήματος ζωής είναι τόσο ισχυρό και τόσο ζωντανό και ας έχουν περάσει τόσα χρόνια. Ο Φρανκλ αυτές τις απαντήσεις και αυτά τα ερωτήματα έθεσε πρώτα ο ίδιος στον εαυτό του, δηλαδή κάθισε ο ίδιος στο ανάκλιντρο της ψυχανάλυσης του και συνομίλησε με τον εαυτό του για να αυτοθεραπευτεί ή τουλάχιστον να προσπαθήσει να θεραπεύσει τις μέρες, τις ώρες και τα λεπτά που περνούσε εκεί μέσα, μήπως και βγει νικητής, έστω και χωρίς σάρκα.
Το Άουσβιτς, όπως και όλα όσα συνέβησαν και στα άλλα στρατόπεδα, είναι ένα γεγονός ως όλον, το οποίο θα μείνει και πρέπει να μείνει χαραγμένο στην μνήμη όλων ώστε να μην επαναληφθούν στο μέλλον τέτοιας μορφής αποτρόπαιες πράξεις που κανένας νους δεν μπορεί να χωρέσει. Όλοι αυτοί, οι εκατομμύρια άνθρωποι, ανάμεσά τους Πολωνοί, Σοβιετικοί, Εβραίοι, Ρομά και πολλοί άλλοι, οι οποίοι στα κρεματόρια και στους θαλάμους αερίων έπεσαν θύματα κάποιων ψυχοπαθών που διψούσαν για βία, σήμερα τιμώνται και μνημονεύονται μέσα από τα όσα αφηγείται ο Φρανκλ και μέσα από το παράδειγμα του Φρανκλ, ο οποίος με πίστη στη ζωή και κυρίως στον εαυτό του κέρδισε το στοίχημα και έμεινε ζωντανός, όταν οι πιθανότητες επιβίωσης σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι μηδαμινές.
Ζωή μέσα στα χαλάσματα, η παπαρούνα ανθίζει στις στάχτες
Ο Φρανκλ έζησε για να αποδείξει πως το τέρας του ναζισμού δεν νίκησε, νίκησε η ζωή και ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά σε μία αποστροφή του λόγου του που είναι έντονα συγκινησιακός: ” Υπό την επίδραση ενός κόσμου που δεν αναγνώριζε πια την αξία της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που είχε κλέψει από τον άνθρωπο τη θέλησή του και τον είχε κάνει αντικείμενο προς εξόντωση, υπό την επίδραση αυτή, λοιπόν, το προσωπικό του εγώ έπασχε από απώλεια αξιών. Εάν ο άνθρωπος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης δεν αγωνιζόταν ενάντια σε αυτό, σε μία ύστατη προσπάθεια να σώσει τον αυτοσεβασμό του, έχανε το αίσθημα ότι είναι ένας άνθρωπος, ένα ον με λογική, εσωτερική ελευθερία και προσωπική αξία”.
Αυτό το απόσπασμα είναι η απόδειξη πως ο Φρανκλ και ο κάθε άνθρωπος που επιθυμούσε να αντισταθεί σε όλο αυτό έπρεπε να συνειδητοποιήσει ορισμένες πτυχές του εαυτού του και της ψυχοσύνθεσής του, να πολεμήσει την απώλεια αξιών που ένιωθε και να επιστρατεύσει κάθε ικμάδα θάρρους, γενναιότητας και κουράγιου για να αντέξει το σκότος της καταπίεσης που βίωνε καθημερινά. Το βιβλίο του Φρανκλ ρίχνει φως στον εσωτερικό του κόσμο και το γεγονός πως το έγραψε σε εννέα ημέρες, δείχνει αναμφισβήτητα πως όλα αυτά που περιγράφει ήταν μία πορεία στο άγνωστο, ένα μονοπάτι που κανείς έπρεπε να βρει τα σωστά σημεία για να το περπατήσει και να φτάσει στο τέλος του. Ο ίδιος διαχειρίστηκε ουσιαστικά τον πολύπαθο βίο του στον στρατόπεδο και σαν οδοιπόρος δημιούργησε και διαμόρφωσε τον χάρτη που θα τον έβγαζε ζωντανό από εκεί μέσα.
Το μάθημα του Φρανκλ, το μάθημα ζωής εννοώ και το νόημά που προκύπτει από αυτό, συμπληρώνονται από την ανάλυση που ο ίδιος επιχειρεί στο τέλος του βιβλίου για να δώσει στον αναγνώστη του μία ακόμα χείρα βοηθείας ώστε να αντιμετωπίσει τυχόν δυσκολίες. Ως ψυχαναλυτής νιώθει την ανάγκη μέσα από απτά παραδείγματα να ανεβάσει το ηθικό των ανθρώπων στους οποίους απευθύνεται και να εξηγήσει τρόπους να ξεπεράσουν τυχόν προβλήματα ψυχολογικών φόβων ή άλλου τύπου ανισορροπίες. Πρόκειται γι έναν ψυχαναλυτή στοχαστή και όπως αναφέρει και ο μεταφραστής Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης στο δικό του επίμετρο: ο Φρανκλ “αποφασισμένος ήδη από τη νηπιακή του ηλικία να γίνει γιατρός, ο έξοχος αυτός άνθρωπος που γεννήθηκε το 1905 και έφυγε από τούτο τον (όχι και τόσο μάταιο) κόσμο το 1997, δόθηκε ψυχή τε και σώματι στους ανθρώπους, στη ζωή, στην κατάφαση και στο ναι στη ζωή…”.
“Ύστερα από την ένταση και την αναστάτωση των τελευταίων ημερών και ωρών, εκείνες μάλιστα τις τελευταίες ημέρες που ήσαν αγώνας δρόμου με το θάνατο, τα λόγια της προσευχής μας που ζητούσαν ειρήνη ήσαν τόσο ένθερμα και φλογερά όσο ποτέ”
“Μονάχα ένα φοβάμαι: να είμαι ανάξιος της οδύνης μου, των μαρτυριών μου”
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
