Πώς μπορείς να χωρέσεις μέσα σε ένα βιβλίο μία ολόκληρη περίοδο καλλιτεχνικά ενεργή αλλά παράλληλα ιστορικά άστατη; Πώς μπορείς να αφηγηθείς τις ζωές κορυφαίων δημιουργών και να εξιστορήσεις κεφαλαιώδη γεγονότα που έλαβαν χώρα υπό την κατοχή των ναζιστικών στρατευμάτων; Το Παρίσι της κατοχής με πρωταγωνιστές ανθρώπους όπως ο Μαλρώ, ο Σαρτρ, ο Καμύ, ο Πικάσο, ο Μπρετόν και τόσοι άλλοι, οι οποίοι έζησαν και έδρασαν υπό δύσκολες συνθήκες αβεβαιότητας και ανασφάλειας υπό τη ναζιστική κυριαρχία, καταγράφεται εδώ με έναν μοναδικό τρόπο από τον Νταν Φρανκ. Αυτό το βιβλίο είναι μία μικρή βίβλος για τα όσα συνέβησαν αυτή την σκοτεινή για την Ευρώπη περίοδο, γεγονότα που αναδεικνύονται από τον συγγραφέα, ο οποίος έχει συλλέξει πλούσιο υλικό που αφορά τόσο σε αγωνιστές της ελευθερίας όσο και σε προδότες και δοσίλογους που προτίμησαν να συμπλεύσουν με τον εχθρό για να μην εκδιωχθούν και να μην χάσουν τα προνόμιά τους.
Ανάμεσα στον κόσμο της αντίστασης και της συνεργασίας
Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό συμβάντων, τα οποία αναδεικνύουν αμφιλεγόμενες και μη προσωπικότητες όπως ο Σαιντ Εξυπερύ, ο Σελίν, ο Λα Ροσέλ, ο Ελυάρ, ο Μαξ Ζακόμπ αλλά και γυναίκες όπως η Έλσα Τριολέ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ. Αδιαμφισβήτητα αποτελεί ένα πανόραμα δράσης και αντίδρασης από ανθρώπους με διαφορετικές καταβολές, απόψεις και αντιλήψεις που έσωσαν ή κατέστρεψαν ζωές συναδέλφων τους, για ανθρώπους που εκτελέστηκαν και πέρασαν τα πάνδεινα ή για εκείνους που προτίμησαν να μην παρέμβουν και να μην αντισταθούν αλλά να αποφασίσουν την σιωπή ή και την συμμετοχή στην ναζιστική προπαγάνδα φοβούμενοι τη ζωή τους ή υπερασπιζόμενοι εν γνώσει τους αυτήν την ιδεολογία.
Ο Νταν Φρανκ ξεδιπλώνει το κουβάρι των δραματικών αν μη τι άλλο εξελίξεων έτσι όπως ο ίδιος το συνέλεξε μέσα από τις μαρτυρίες των ανθρώπων της εποχής, οι οποίοι και μας καταθέτουν μέσα από την πένα του συγγραφέα τα όσα έλαβαν χώρα σε ένα σκηνικό άκρως πολεμικό, ασταθές αλλά και ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένο καθώς πολλοί από αυτούς έγραφαν υπό τον φόβο της σύλληψης, άλλοι αποφάσιζαν να αυτοκτονήσουν μην αντέχοντας να ζήσουν τον όλεθρο και άλλοι πάλι κρύφτηκαν σε σπίτια φίλων ή απλά συνέχιζαν κατά κάποιον τρόπο τη ζωή τους αποφεύγοντας να γίνονται στόχος των κατακτητών. Οι ιστορικές εξελίξεις και τα συγκλονιστικά πολιτικά δρώμενα εκτυλίσσονται παράλληλα με τις εξιστορήσεις αυτές, για αυτό και μαθαίνουμε για παράδειγμα για την κυβέρνηση του Πεταίν που υποκύπτει στους εκβιασμούς και συστρατεύεται με τον κατακτητή.
Στόχος ήταν ανέκαθεν οι Εβραίοι της Γαλλίας και πολλοί από αυτούς οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα της εξόντωσης όπως στο Άουσβιτς. Άλλοι πάλι γλίτωσαν παίρνοντας το πολυπόθητο διαβατήριο για τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου πλέον έβλεπαν από μακριά και σώοι τα όσα συνέβαιναν στην πληγωμένη Γαλλία. Και όμως μέσα σε αυτόν τον πυρετό των φυλετικών διακρίσεων και των απάνθρωπων κυνηγητών η καλλιτεχνική παραγωγή συνέχισε τον δρόμο της, μέσα από επισφαλείς συνθήκες και δυσκολία έκδοσης βιβλίων και χειρογράφων. Η αντίσταση ήταν πνευματική και έγινε από τους ανθρώπους του πνεύματος που ύψωσαν το ανάστημά τους και έλαβαν την γενναία απόφαση να δείξουν σθένος και αυταπάρνηση ως προς το ιδεώδες της ελευθερίας. Κυκλοφόρησαν λοιπόν μέσα σε αυτό το διάστημα βιβλία που άφησαν εποχή, βιβλία που διαβάζονται μέχρι και σήμερα.
Το Παρίσι και η Βόρεια Γαλλία υπήρξαν το επίκεντρο των γεγονότων και εκεί έλαβαν χώρα οι αποτρόπαιες πράξεις των εκτελέσεων, στον Νότο της Γαλλίας τα πράγματα ήταν κάπως καλύτερα μιας και υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων πάντα βέβαια υπό τον φόβο μιας έκτακτης κατάστασης. Εκεί κατέφυγε ο Πικάσο για να γλιτώσει από την μανία των χιτλερικών δυνάμεων οι οποίοι σε μία επίσκεψη στο εργαστήριο του είδαν την Γκερνίκα και τον ρώτησαν αν ήταν εκείνος ο δημιουργός του έργου και ο Πικάσο τους έδωσε πληρωμένη απάντηση πως εκείνοι το έκαναν. Και έτσι ήταν όντως, μιας και η μικρή αυτή πόλη βομβαρδίστηκε το 1937 από τις δυνάμεις του Φράνκο και του Χίτλερ.
“Οι αξιωματικοί μας δεν κατάφεραν να συλλάβουν τις πολεμικές μεθόδους που επέβαλλε ο σημερινός κόσμος, επειδή, ως επί το πλείστον, γύρω τους η αστική μας τάξη, από την οποία προέρχονταν, έκλεινε τεμπέλικα τα μάτια. Θα χαθούμε αν αναδιπλωθούμε στους εαυτούς μας και θα σωθούμε μόνον αν εργαστούμε σκληρά με το μυαλό για να γνωρίζουμε καλύτερα και να φανταστούμε ταχύτερα” γράφει ο ιστορικός Μαρκ Μπλοκ, απόσπασμα του οποίου διαβάζουμε. Ο κόσμος άλλαζε και η ιστορία έγραφε μελανές σελίδες και όλα αυτά ήταν η συνέχεια της ταπεινωτικής ήττας των Γερμανών από την Συνθήκη των Βερσαλλιών, μία συνθήκη που υποτίθεται πως έβαζε τέλος σε έναν πόλεμο αλλά στην ουσία προετοίμαζε τον επόμενο.
Ο Νταν Φρανκ προσφέρει στον αναγνώστη αυτό το εξαιρετικά γραμμένο βιβλίο, το οποίο αποτελεί οδηγό για να κατανοήσει ο αναγνώστης τις δύσκολες συγκυρίες ενός αδυσώπητου πολέμου που στοίχισε από τον κόσμο της διανόησης εκλεκτούς ανθρώπους, συγγραφείς, ζωγράφους και ποιητές που χάθηκαν άδικα, όπως άδικα χάθηκαν τόσοι και τόσοι άνθρωποι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα σε ένα κλίμα μίσους και διάθεσης για εξολόθρευση της διαφορετικότητας. Οι Εβραίοι της Ευρώπης και όσοι τους υποστήριζαν πλήρωσαν με τη ζωή τους τη μισαλλοδοξία, έρμαια μιας συμμορίας που είχε σκοπό να αφανίσει πληθυσμούς ολόκληρους και δυστυχώς εν μέρει το κατάφερε. Και όπως έγραφε και ο Προυστ: “Ποιο είναι το άκρον άωτον της δυστυχίας; απαντούσε: το να είναι κανείς ευανάγνωστος”. Οι πρωταγωνιστές του βιβλίου δίνουν οι ίδιοι τις απαντήσεις τους και ο Φρανκ τους μνημονεύει σε ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όλους!
“Αύγουστος του 1939: ο κόσμος είναι τρελαμένος. Στις πρεσβείες και τις καγκελαρίες, στα προεδρικά και τα υπουργικά μέγαρα, οι πόρτες βροντούν για να κλείσουν έξω τον επικείμενο πόλεμο”
“Χρειάζεται να έχει κανείς δελτίο για να προμηθευτεί λίγα μαραγκιασμένα γούλια, μερικά γραμμάρια ψωμί, λίγη ζάχαρη… Τα αναγκαία αγαθά έχουν λιγοστέψει και πηγαίνουν κατά προτεραιότητα στον στρατό κατοχής, για τη συντήρηση του οποίου πληρώνει το κράτος. Τα έξοδα αυτά καταστρέφουν τη χώρα με τη λεηλασία των αγαθών και των πρώτων υλών που στέλνονται στη Γερμανία”
