Η συγγραφέας Ιρένε Σολά, μέσα από αυτό το πολύ συγκινητικό αλλά και τόσο ανθρώπινο μυθιστόρημα, ξεδιπλώνει όλο το κουβάρι των χρόνων που ακολούθησαν τα δεινά ενός εμφυλίου πολέμου που ρήμαξε την χώρα και κόστισε αθώα θύματα. Ο κόσμος της Σολά είναι πραγματικός, είναι εμποτισμένος με την φύση και την ανθρώπινη ύπαρξη, το ύφος της ενέχει λυρισμό και ποιητικότητα, η αφηγηματική της δεινότητα ξετυλίγεται σε όλο το μεγαλείο και συναρπάζει τον αναγνώστη που νομίζει πως διαβάσει έμμετρο ποίημα και όχι ένα μυθιστόρημα. Ο λόγος της είναι βαθιά ποιητικός καθώς περιγράφει τα τοπία αλλά και την ωμότητα ενός πολέμου που τόσο πλήγωσε την ισπανική κοινωνία. Αυτός ο πόλεμος ήταν μάλλον αναγκαίο κακό, ένα κακό όμως που ρίζωσε βαθιά στην κοινωνία τα χρόνια που ακολούθησαν και μέχρι τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο.
Ένα μυθιστόρημα που κατορθώνει να θεραπεύσει τις μνήμες των ανθρώπων
Αξίζει να γίνει μία σύντομη αναφορά σε αυτόν τον τόσο οδυνηρό και θλιβερό εμφύλιο πόλεμο, στον οποίο να θυμίσουμε πως πολέμησαν με το πλευρό των δημοκρατικών τόσο ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ όσο και ο Τζορτζ Όργουελ. Η αναφορά σε αυτούς του δύο κορυφαίους συγγραφείς δεν είναι τυχαία καθώς τα έργα τους, Για ποιον χτυπάει η καμπάνα και Πεθαίνοντας στην Καταλονία αντίστοιχα είναι εμβληματικά και σίγουρα δεν μπορούν να αφήσουν κανέναν ανεπηρέαστο. Φαντάζομαι πως η ίδια η συγγραφέας, γεννημένη στην Καταλονία κάτι θα εμπνεύστηκε από αυτά, αν και στο τέλος του βιβλίου δεν τα αναφέρει. Το μυθιστόρημα της Σολά δύναται να μας μεταφέρει με τη δική της ιδιαίτερη ματιά το κλίμα οδύνης και σπαραγμού, όλον αυτόν τον βουβό πόνο που σημάδεψε τους ανθρώπους εκείνης της περιόδου. Είναι εκτός των άλλων και ένας φόρος τιμής σε αυτούς που άδικα κατακρεουργήθηκαν.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος λοιπόν ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου 1936 και ολοκληρώθηκε με την επικράτηση του δικτάτορα Στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο την 1 Απριλίου 1939. Πρόκειται για έναν πόλεμο σημαδιακό και καθόλα αιματηρό, έναν ολέθριο πόλεμο ο οποίος άναψε το φυτίλι για το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, όπως τουλάχιστον αναφέρουν οι μελετητές. Είναι ο πόλεμος που κόστισε συνολικά τη ζωή σε περίπου 500000 ανθρώπους, που διέλυσε την πόλη Γκερνίκα και αφάνισε χωρίς λόγο 250000 αμάχους, είναι ο πόλεμος που ανέδειξε τον στρατηγό Φράνκο ως κυρίαρχη μορφή της ισπανικής πολιτικής σκηνής των επόμενων δεκαετιών βυθίζοντας τη χώρα στην ανελευθερία και την καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Είναι ο πόλεμος που στηρίχτηκε καθολικά από το ναζιστικό μέτωπο κυρίως με πρωταγωνιστές το Χιτλερικό μόρφωμα και το Μουσολινικό καθεστώς. Είναι όμως και ο πόλεμος της αντίστασης των Δημοκρατικών και άλλων δυνάμεων απέναντι στον φασισμό που εδραιωνόταν σαν μάστιγα στη χώρα. Ο πόλεμος αυτός και οι οδυνηρές του συνθήκες αλλά και οι συνέπειες του στη ζωή των ανθρώπων έδωσαν το έναυσμα και την αφορμή στους λογοτέχνες να αντισταθούν, να εκφραστούν ανοιχτά και να δώσουν τη δική τους εκκωφαντική απάντηση στα όσα έζησε ο Ισπανικός λαός.
Αυτόν τον Ισπανικό λαό που τόσο υπέφερε, αυτόν υμνεί η Σολά μαζί με τη μητέρα φύση που και αυτή πέρασε τα πάνδεινα από τους βομβαρδισμούς. Και όμως η συγγραφέας έχει το δικό της τρόπο, τη δική της ευαίσθητη οπτική γωνία να μοιραστεί μαζί μας την ιστορία ενός χωριού στα Πυρηναία και να μας σαγηνεύσει με ένα είδος παραμυθιού. Είναι ένας τρόπος να ξορκίσει το κακό που πότισε την καθημαγμένη γη και να την αναγεννήσει μέσα από τον λόγο της όσα τόσα καλά προσφέρει. Εκεί στο σώμα της υπαίθρου χτίζει η Σολά το αφήγημά της και τοποθετεί τους ήρωες και τις ηρωίδες της, εκεί ακούγονται οι ήχοι των πουλιών και των ζώων. Από αυτά εμπνέεται η ίδια και έτσι μπορεί και απολαμβάνει το τοπίο ως μοναδικό τόπο έμπνευσης μακριά από συρράξεις και πόνο.
Η προσέγγισή της έχει μια ομορφιά και μια ηπιότητα, μια τρυφερότητα που συνοδεύεται από τραγούδι, είναι μια εξαιρετική προσπάθεια να αναδείξει όλον αυτόν τον υπέροχο πράσινο πλούτο και το φυσικό περιβάλλον που αρνείται να πάρει μέρος σε αυτό το δράμα που διεξάγεται, σε αυτό το φονικό που επιτελείται. Η φύση έχει τους δικούς της κανόνες και τη δική της διαδρομή, είναι μια ανεξάρτητη αρχή και έτσι έχει μάθει να κινείται και να λειτουργεί πριν ακόμα οι βάρβαροι άνθρωποι έρθουν σε αυτή για να την εκμαυλίσουν με άγριο τρόπο. Και η φύση της Σολά διαθέτει αυτόν τον χαρακτήρα να μπορεί να αντιστέκεται στην ασχήμια και την βαναυσότητα και να εκπέμπει ένα άλλο μήνυμα πιο χαρούμενο, πιο αισιόδοξο και πιο λυτρωτικό όταν όλα γύρω μυρίζουν μπαρούτι.
Η ίδια αναφέρεται σε αυτή την περίφημη και ξακουστή δύναμη, την οποία κανείς δεν θα τολμούσε να αμφισβητήσει. Εξάλλου, σε μια αποστροφή του λόγου της αναφέρει με γλαφυρό τρόπο: “Η ποίηση τα έχει όλα. Η ποίηση έχει την ομορφιά, έχει την καθαρότητα, έχει τη μουσική, έχει τις εικόνες, έχει την ειπωμένη λέξη, έχει την ελευθερία κι έχει την ικανότητα να συγκινεί και να σ’ αφήνει να διακρίνεις το απέραντο. Το επέκεινα”. Το μυθιστόρημα της Σολά είναι ένα βάλσαμο για την ψυχή, είναι ένας χορός και ένα τραγούδι, μια ελπίδα και ένα φως που προσφέρει θετικό πρόσημο σε μια ζωή που είναι πολλές φορές ανηφορική και δύσβατη.
“Τραγουδώ στην πλαγιά, στην κορυφή, στο λιβάδι, στις τσουκνίδες, στο βαθυκόκκινο τριαντάφυλλο, στη βατομουριά…”
“Τίποτα δεν είναι μικρόψυχο ούτε υπάρχει ώρα σκυθρωπή ούτε μαύρη είναι η μοίρα της νύχτας”
