“Η τέχνη ξεπλένει από την ψυχή μας την σκόνη της καθημερινότητας” έλεγε κάποτε ο σπουδαίος Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος μνημονεύεται μαζί με ένα πλήθος καλλιτεχνών σε αυτό το υπέροχο και εμπεριστατωμένο πόνημα των Εκδόσεων Επίκεντρο, ένα βιβλίο που αξίζει να κοσμεί κάθε βιβλιοθήκη ανεξάρτητα αν είναι κάποιος ειδικός ή όχι. Ίσα ίσα που η τέχνη, αυτή η επιστήμη που ποτέ δεν θα παύει να μας σαγηνεύει και να μας εκπλήσσει αφορά κυρίως στους μη ειδικούς, σε εκείνους που θέλουν να αφεθούν να τους συναρπάσει ο κόσμος της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της φωτογραφίας. Μόνο αν κάποιος αφεθεί στη μαγεία της τέχνης και την απολαύσει, τότε μόνο θα κατανοήσει την ανεκτίμητη αξία που έχει και προσφέρει, αυτό τον τεράστιο πλούτο που τόσοι καλλιτέχνες μας άφησαν κληρονομιά.
Η τέχνη του εικοστού αιώνα είναι το αποτέλεσμα των γεγονότων μέσα από το πρίσμα εμβληματικών δημιουργών
Σε αυτήν την εξαιρετική μελέτη που επιμελήθηκε για την ελληνική έκδοση ο Μιλτιάδης Παπανικολάου, ο αναγνώστης θα βρει όλα εκείνα τα δεδομένα που εξηγούν και αναλύουν την εξέλιξη της τέχνης μέσα στον ταραγμένο από ιστορικά γεγονότα εικοστό αιώνα. Γιατί η ιστορία της τέχνης ενέχει την ιστορία είναι ένα ερώτημα απλό αλλά και συνάμα σύνθετο. Δεν νοείται τέχνη που να μην επηρεάζεται έμμεσα ή άμεσα από την ιστορία των γεγονότων που κομίζει η κοινωνία, τέχνη και ιστορία είναι άμεσα συνδεδεμένες με έναν τέτοιο τρόπο που δεν μπορούν να αποσυνδεθούν. Η τέχνη θρέφεται αιώνες τώρα από τα ιστορικά γεγονότα και κάτι τέτοιο συνεχίζεται ακόμα πιο ενεργά κατά τον εικοστό αιώνα, έναν αιώνα δύο παγκοσμίων πολέμων.
Ο Πάουλ Κλεε ως ένας εκ των κορυφαίων καλλιτεχνών με την σειρά του και με κάπως σκωπτικό τρόπο έγραφε πως όσο πιο τρομακτικός γίνεται ο κόσμος τόσο πιο αφηρημένη θα γίνεται η τέχνη, γιατί σε έναν κόσμο ειρηνικό η τέχνη είναι ρεαλιστική. Αυτές είναι οι απόψεις δύο σπουδαίων ζωγράφων του 20ου αιώνα που με την σκέψη τους δίνουν το στίγμα του τι είναι τέχνη για αυτούς. Η τέχνη οφείλει να είναι ένα πεδίο γνώσης που θα μεταδίδεται με αγάπη προς τους πολλούς ώστε να μην καθίσταται μια επιστήμη που θα απευθύνεται σε μία ελίτ ανθρώπων. Η τέχνη πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, μικρούς και μεγάλους, φτωχούς και πλούσιους, γιατί μέσω της τέχνης η ψυχή θεραπεύεται και ηρεμεί.
Αυτό που οδήγησε τον Πικάσο να ζωγραφίσει την Γκουέρνικα έμελλε να είναι η δολοφονική επιχείρηση από τις δυνάμεις του Φράνκο κατά ενός χωριού της βάσκικης χώρας με σκοπό την εξολόθρευση των δημοκρατικών δυνάμεων. Θύματα του φονικού αυτού βομβαρδισμού από αέρος δεν ήταν μόνο στρατιώτης αλλά γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, άμαχος πληθυσμός που πλήρωσε τα σπασμένα, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Και όμως είναι ο ίδιος λόγος που σχεδόν δύο αιώνες πριν ένα άλλο γεγονός οδήγησε τον Ζακ Λουί Νταβίντ να μετατρέψει σε πίνακα την περίφημη δολοφονία του Μαρά από την Σαρλότ Κορνταί και ένα άλλο κορυφαίο γεγονός, η Σφαγή της Χίου είναι που οδήγησε τον φιλέλληνα Ντελακρουά να εμπνευστεί από αυτό το απάνθρωπο γεγονός τα θέματά του για την Ελληνική επανάσταση; Πλήθος ζωγράφων και καλλιτεχνών έδρασαν μέσα στον αιώνα αυτόν και μας άφησαν παρακαταθήκη έργα μοναδικά και ξεχωριστά που πλέον έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε στα μεγάλα μουσεία του κόσμου.
Με πλούσια εικονογράφηση, γιατί ιστορία της τέχνης χωρίς εικόνες δεν νοείται, αλλά και με πλούσιο κείμενο και επεξηγήσεις που αφορούν τόσο σε ειδικούς όσο και σε μη ειδικούς το πόνημα αυτό μας προσφέρει την δυνατότητα να ξεναγηθούμε νοερά σε αυτό το μωσαϊκό τεχνών που έβαλε τις βάσεις για όλα αυτά που γνωρίζουμε σήμερα. Ζωγράφοι, γλύπτες, φωτογράφοι είναι οι πρωταγωνιστές σε αυτήν την εξαιρετική μελέτη, μία μελέτη για έναν αιώνα όπου οι δημιουργοί κλήθηκαν να αναμετρηθούν με την ιστορία και τα γεγονότα της, πολλοί από αυτούς εκδιώχθηκαν, λογοκρίθηκαν, σκοτώθηκαν, υπέστησαν κακουχίες και όμως κατάφεραν μέσα σε αυτόν τον πυρετό και τις δυσμενείς συγκυρίες να δημιουργήσουν έργα μοναδικά και αξεπέραστα.
Προσωπικότητες όπως ο Σαγκάλ, ο Πόλοκ, ο Ματίς, ο Μοντιλιάνι, ο Γουόρχολ και τόσοι άλλοι παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου που έχουν επιμεληθεί τέσσερεις από τους πιο εξέχοντες ιστορικούς τέχνης και ο καθένας και όλοι μαζί έχουν συμβάλει στην συγγραφή ενός εμβληματικού πονήματος που σκοπό έχει την εξοικείωση με την ιστορία της τέχνης έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στις δεκαετίες. Αξίζει να εντρυφήσουμε στην ομορφιά της τέχνης του 20ου αιώνα γιατί η γοητεία της τέχνης είναι ικανή να μας σώσει από την μονοτονία της καθημερινότητας, να μας ανοίξει νέους ορίζοντες στην οπτική γωνία από την οποία βλέπουμε τον κόσμο και εξάλλου η τέχνη είναι το μόνο ίχνος που αφήνει ο άνθρωπος πάνω στη γη και το αποτύπωμα αυτούς μέσα σε αυτούς τους δύο αιώνες ήταν κομβικό.
Πρόκειται λοιπόν αδιαμφισβήτητα για ένα πολύ φιλόδοξο σύγγραμμα που μας παρουσιάζει την περίοδο της τέχνης κατά τον κρίσιμο αλλά και τόσο συναρπαστικό 20ο αιώνα. Τον αιώνα δηλαδή που συνέχισε την παράδοση των κινημάτων με πρώτο τον φωβισμό και ύστερα κινήματα όπως τον κυβισμό, με εκπροσώπους τον Ντεραίν, τον Πικάσο, τον Γκρις, τον εξπρεσιονισμό, την αφηρημένη τέχνη, τον κονστρουκτιβισμό, τον σουρεαλισμό, τον ντανταϊσμό, το Bauhaus. Αποτελεί λοιπόν το σπουδαίο αυτό βιβλίο ένα πανόραμα της τέχνης που ξεκίνησε με αυτά τα κινήματα και συνεχίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τον αιώνα που άλλαξε τις ισορροπίες και το επίκεντρο των τεχνών από την Ευρώπη προς την Αμερική, με κινήματα όπως η Ποπ αρτ, η κινηματική τέχνη, ο νεοεξπρεσιονισμός και άλλα πολλά.
“Έμπνευση υπάρχει αρκεί να σε βρει να δουλεύεις” Πάμπλο Πικάσο
“Όταν μάθω την ψυχή σου, θα ζωγραφίσω τα μάτια σου” Αμεντέο Μοντιλιάνι
